Ugonjwa wa Kichaa cha Mbwa (Rabies) ni ugonjwa hatari unaosababishwa na virusi vinavyoshambulia mfumo wa neva. Ugonjwa huu mara nyingi huenezwa kwa njia ya kung’atwa au kukwaruzwa na mnyama aliye na virusi, hususan mbwa. Ni ugonjwa unaojulikana kuwa na madhara makubwa na unaweza kusababisha kifo iwapo hautatibiwa mapema.
Dalili za Ugonjwa wa Kichaa cha Mbwa
Dalili zake hutokea kati ya siku 20 hadi miezi kadhaa baada ya kuambukizwa, kulingana na sehemu ya kuumwa na umbali wake kutoka kwenye ubongo. Dalili kuu ni:
Homa ya ghafla
Maumivu au kuwashwa kwenye eneo lililoumwa
Wasiwasi, kuchanganyikiwa na hofu isiyo na sababu
Maumivu ya misuli na uchovu
Kuogopa maji (hydrophobia) na mwanga
Kutokwa na mate mengi kupita kiasi
Degedege (seizures)
Kupoteza kumbukumbu na hatimaye kupoteza fahamu
Sababu za Ugonjwa wa Kichaa cha Mbwa
Kung’atwa na mbwa aliyeambukizwa (sababu kuu)
Kukwaruzwa na paka au fisi aliye na virusi
Kupata mate ya mnyama mwenye maambukizi kwenye jeraha wazi au macho
Mara chache, inaweza kuenezwa kupitia wanyama pori kama mbweha, popo na fisi
Tiba ya Ugonjwa wa Kichaa cha Mbwa
Kwa bahati mbaya, mara tu dalili za ugonjwa huu zinapoanza kuonekana, mara nyingi haiwezekani kutibika na hufisha. Hata hivyo, kuna hatua za haraka zinazoweza kuokoa maisha:
Kusafisha jeraha – Osha mara moja jeraha kwa maji mengi na sabuni kwa angalau dakika 15.
Matibabu ya hospitalini – Pata huduma ya daktari mara moja.
Chanjo ya baada ya kuumwa (Post-exposure prophylaxis) – Hii ni muhimu na hufanyika kwa sindano kadhaa za chanjo ya kichaa cha mbwa.
Immunoglobulin ya kichaa cha mbwa (RIG) – Huchomwa kwenye eneo lililoumwa ili kuua virusi.
Namna ya Kuzuia
Chanjo ya mbwa na paka mara kwa mara
Epuka kucheza au kushika wanyama wasiojulikana
Watoto wafundishwe jinsi ya kujilinda dhidi ya mbwa
Kupata chanjo ya kichaa cha mbwa mapema kwa watu walio kwenye hatari kubwa (mfano wafugaji, madaktari wa mifugo, au watu wanaoshughulika na wanyama mara kwa mara)
Maswali na Majibu (FAQs)
1. Kichaa cha mbwa ni ugonjwa gani?
Ni ugonjwa unaosababishwa na virusi vya rabies vinavyoshambulia mfumo wa neva na kusababisha kifo iwapo hautatibiwa mapema.
2. Kichaa cha mbwa kinasababishwa na nini?
Kinasababishwa na virusi vya rabies vinavyopatikana kwenye mate ya mnyama aliyeambukizwa.
3. Ni mnyama gani husambaza kichaa cha mbwa zaidi?
Mbwa ndiyo chanzo kikuu cha maambukizi duniani kote.
4. Dalili za awali za kichaa cha mbwa ni zipi?
Homa, uchovu, maumivu ya misuli, na kuwashwa au maumivu kwenye sehemu iliyoumwa.
5. Kwa nini mgonjwa wa kichaa cha mbwa huogopa maji?
Kwa sababu virusi hushambulia mfumo wa neva na kusababisha misuli ya koo kushindwa kufanya kazi vizuri, hivyo mgonjwa hupata hofu kali anapotaka kunywa maji.
6. Je, kichaa cha mbwa kinaambukizwa kutoka mtu kwenda mtu?
Hapana, mara chache sana. Ugonjwa huu huenezwa zaidi kutoka kwa wanyama kwenda kwa binadamu.
7. Je, tiba ya kichaa cha mbwa ipo?
Hakuna tiba ikianza kuonesha dalili, lakini chanjo ikitolewa mapema baada ya kung’atwa inaweza kuzuia ugonjwa.
8. Chanjo ya kichaa cha mbwa inachomwa mara ngapi?
Kwa kawaida, huchomwa sindano kadhaa kwa siku tofauti (mfano siku ya 0, 3, 7, 14 na 28).
9. Nifanye nini nikiumwa na mbwa?
Osha jeraha mara moja kwa maji na sabuni kisha nenda hospitali mara moja kwa chanjo.
10. Kichaa cha mbwa kinaweza kuua baada ya muda gani?
Baada ya dalili kujitokeza, ugonjwa unaweza kuua ndani ya siku chache hadi wiki mbili.
11. Je, dawa za kienyeji zinaweza kutibu kichaa cha mbwa?
Hapana, hakuna dawa za kienyeji zilizothibitishwa kutibu kichaa cha mbwa.
12. Ni vipimo gani hutumika kugundua kichaa cha mbwa?
Vipimo vya maabara vya damu, majimaji ya uti wa mgongo, au mate ya mgonjwa vinaweza kuthibitisha maambukizi.
13. Je, watoto wanaweza kupata kichaa cha mbwa?
Ndiyo, watoto wako kwenye hatari kubwa zaidi kwa sababu mara nyingi hucheza na mbwa bila kujua hatari.
14. Mbwa anayeonekana mzima anaweza kuwa na kichaa cha mbwa?
Ndiyo, mara nyingine dalili huchukua muda kujitokeza lakini mnyama tayari ana virusi.
15. Je, kuchomwa chanjo mapema huzuia kabisa ugonjwa?
Ndiyo, iwapo chanjo inachomwa haraka baada ya kuumwa, inaweza kuzuia maambukizi.
16. Nini tofauti ya chanjo ya binadamu na ya mbwa?
Chanjo ya binadamu hutolewa baada ya kuumwa au kwa kinga, ilhali ya mbwa ni ya kuzuia maambukizi kabla hayajatokea.
17. Je, kuna dawa za kuzuia kichaa cha mbwa kabla ya kuumwa?
Ndiyo, chanjo ya kinga (pre-exposure vaccine) hutolewa kwa watu walio kwenye hatari kubwa.
18. Je, mate ya mbwa yakiwa kwenye jeraha yanaweza kueneza kichaa cha mbwa?
Ndiyo, virusi vya rabies hupatikana kwenye mate ya mnyama aliyeambukizwa.
19. Je, popo wanaweza kusababisha kichaa cha mbwa?
Ndiyo, baadhi ya popo hubeba virusi vya rabies na wanaweza kueneza kwa kung’ata.
20. Je, mtu akipata chanjo anakuwa salama maisha yote?
Hapana, kinga hudumu kwa muda fulani na wakati mwingine huhitaji chanjo ya nyongeza kulingana na ushauri wa daktari.
