Saratani ya matiti ni aina ya saratani inayoshambulia tishu za matiti, na huathiri wanawake kwa kiasi kikubwa, ingawa wanaume pia wanaweza kuipata. Utafiti unaonyesha kuwa saratani ya matiti ndiyo saratani inayoongoza kwa wanawake duniani. Kujua visababishi vya saratani ya matiti ni hatua muhimu katika kinga na matibabu yake ya mapema.
Visababishi Vikuu vya Saratani ya Matiti
Urithi wa vinasaba (Genetics)
Ikiwa una historia ya familia yenye saratani ya matiti, hasa mama, dada au bibi, basi una uwezekano mkubwa wa kupata ugonjwa huu.
Mabadiliko ya vinasaba kama BRCA1 na BRCA2 yanaongeza hatari kwa kiwango kikubwa.
Umri mkubwa
Hatari ya kupata saratani ya matiti huongezeka kadri umri unavyoongezeka, hasa baada ya miaka 50.
Homoni
Kuanza hedhi mapema (kabla ya miaka 12) au kuingia kwenye ukomo wa hedhi kuchelewa (baada ya miaka 55) huongeza muda wa kuathiriwa na homoni ya estrogeni, hivyo kuongeza hatari.
Matumizi ya muda mrefu ya vidonge vya uzazi wa mpango au tiba za homoni huongeza hatari pia.
Uzito kupita kiasi
Unene uliopitiliza hasa baada ya kukoma hedhi huongeza hatari ya kupata saratani ya matiti.
Kutofanya mazoezi
Maisha ya kukaa bila mazoezi huongeza hatari ya magonjwa mengi sugu ikiwemo saratani ya matiti.
Kunywa pombe
Kunywa pombe kupita kiasi huongeza hatari ya saratani ya matiti kwa sababu huongeza viwango vya estrogeni mwilini.
Kutonyonyesha
Wanawake ambao hawajawahi kunyonyesha wana hatari kubwa zaidi ya kupata saratani ya matiti.
Kuzaa kwa kuchelewa au kutokuzaa kabisa
Kuzaa kwa mara ya kwanza baada ya miaka 30 au kutopata mtoto kabisa huongeza hatari ya saratani ya matiti.
Mazingira yenye mionzi
Kuishi au kufanya kazi mahali penye mionzi mikali au kufanyiwa tiba za mionzi kifuani huongeza hatari.
Lishe isiyo bora
Ulaji wa vyakula vyenye mafuta mengi, sukari nyingi na vilivyokaangwa sana huweza kuchangia hatari.
Hatua za Kujikinga
Fanya uchunguzi wa matiti mara kwa mara (kila mwezi).
Fanya mammogram mara kwa mara (kulingana na umri na ushauri wa daktari).
Fanya mazoezi ya mwili kila siku.
Kula vyakula bora vyenye virutubisho na low-fat.
Epuka pombe na uvutaji wa sigara.
Nyonyesha unapopata mtoto.
Epuka matumizi yasiyo ya lazima ya homoni za uzazi au tiba za kuongeza homoni.
Maswali Yaulizwayo Mara kwa Mara (FAQs)
Je, saratani ya matiti hurithiwa?
Ndiyo. Ikiwa ukoo wako una historia ya ugonjwa huu, una hatari kubwa zaidi ya kuupata.
Je, kuna njia ya kuzuia saratani ya matiti kabisa?
Hapana. Lakini unaweza kupunguza hatari kwa kufanya mazoezi, kula vizuri, na kuacha pombe na sigara.
Vidonge vya uzazi wa mpango vinaweza kusababisha saratani ya matiti?
Matumizi ya muda mrefu yanaweza kuongeza hatari, hasa kwa wanawake waliopo kwenye hatari tayari.
Kama sina maumivu yoyote, je nahitaji kujichunguza matiti?
Ndiyo. Saratani ya matiti mara nyingi huanza bila dalili, ndiyo maana uchunguzi wa mara kwa mara ni muhimu.
Je, wanaume wanaweza kupata saratani ya matiti?
Ndiyo. Ingawa ni nadra, wanaume pia wanaweza kupata saratani ya matiti.
Kuna umri maalum wa kuanza kufanya uchunguzi wa matiti kwa mashine (mammogram)?
Wanawake wenye umri wa miaka 40 na kuendelea wanashauriwa kuanza kufanya mammogram kila mwaka au kila baada ya miaka miwili.
Je, kunyonya husaidia kupunguza hatari ya saratani ya matiti?
Ndiyo. Kunyonyesha kwa miezi kadhaa hupunguza hatari ya kupata saratani ya matiti.
Je, kuumia kifuani kunaweza kusababisha saratani ya matiti?
Hapana. Kuumia kwa kawaida hakuwezi kusababisha saratani ya matiti.
Je, saratani ya matiti inaweza kugundulika mapema?
Ndiyo. Kwa kutumia mammogram, ultrasound, au uchunguzi wa daktari, ugonjwa unaweza kutambuliwa mapema.
Je, kula vyakula vya mafuta huchangia kupata saratani ya matiti?
Ndiyo. Lishe yenye mafuta mengi na isiyo na virutubisho huongeza hatari.
Ni dalili gani za awali za saratani ya matiti?
Uvimu usio na maumivu, mabadiliko ya ukubwa wa titi, au kubadilika kwa rangi ya chuchu au ngozi.
Je, stress inaweza kusababisha saratani ya matiti?
Stress si chanzo cha moja kwa moja, lakini inaweza kuchangia kwa njia isiyo ya moja kwa moja kwa kudhoofisha kinga ya mwili.
Je, ninaweza kuishi kwa muda mrefu nikiwa na saratani ya matiti?
Ndiyo, iwapo itagunduliwa mapema na kutibiwa ipasavyo, watu wengi huishi maisha marefu.
Je, wanawake wenye matiti makubwa wako kwenye hatari zaidi?
Ukubwa wa matiti hauhusiani moja kwa moja na hatari ya saratani ya matiti.
Je, saratani ya matiti inaweza kurudi baada ya matibabu?
Ndiyo. Inaweza kurudi, hasa kama haikutibiwa kikamilifu au kama kuna vinasaba vinavyoendeleza ugonjwa.
Je, kuna tiba ya asili kwa saratani ya matiti?
Hakuna tiba ya asili iliyo thibitishwa kutibu saratani ya matiti. Tiba sahihi ni zile za hospitali chini ya uangalizi wa daktari.
Je, vipodozi vinaweza kusababisha saratani ya matiti?
Baadhi ya vipodozi vyenye kemikali hatarishi vinaweza kuchangia, lakini uhusiano huo si wa moja kwa moja.
Je, kifua kuwa na uvimbe ni dalili ya saratani?
Ndiyo, hasa kama uvimbe haupotei na hauhusiani na mzunguko wa hedhi.
Saratani ya matiti inaweza kusambaa sehemu nyingine ya mwili?
Ndiyo. Inaweza kuenea kwenye mifupa, mapafu, au ini ikiwa haitatibiwa mapema.
Ni hospitali gani nzuri kwa uchunguzi wa saratani ya matiti?
Hospitali za rufaa, taasisi za saratani kama Ocean Road Cancer Institute (Tanzania), Bugando, na hospitali binafsi zenye vifaa kamili hufaa.
