Katika dunia ya uzazi na afya ya mama na mtoto, kuna mambo mengi ya msingi ambayo yanapaswa kueleweka kwa kina. Moja ya mambo hayo ni Rhesus factor (Rh factor), ambao una athari kubwa sana kwa ujauzito na afya ya mtoto tumboni. Wengi wamewahi kusikia kuhusu kundi la damu (kama A, B, AB, na O), lakini si wote wanaelewa umuhimu wa Rhesus factor, hasa wakati wa ujauzito. Makala hii itakufundisha kwa kina kuhusu Rhesus factor na uhusiano wake na ujauzito.
Rhesus Factor Ni Nini?
Rhesus factor ni aina ya protini inayopatikana juu ya uso wa chembe nyekundu za damu. Watu walio na protini hii husemekana kuwa Rh positive (Rh+), na wale wasiokuwa nayo ni Rh negative (Rh-).
Kwa mfano:
Mtu mwenye damu ya A+ ana kundi la damu A na pia ana Rhesus factor.
Mtu mwenye damu ya A− ana kundi la damu A lakini hana Rhesus factor.
Rhesus Factor Na Ujauzito
Wakati wa ujauzito, iwapo mama ni Rh-negative na mtoto aliyeko tumboni ni Rh-positive (akiwa amerithi kutoka kwa baba), basi kuna hatari ya kutokea kwa mgongano wa Rhesus (Rh incompatibility). Hali hii hutokea pale ambapo damu ya mtoto inapochanganyika kwa njia yoyote na damu ya mama, na mfumo wa kinga ya mama huanza kuzalisha antibodies dhidi ya damu ya mtoto kana kwamba ni kitu cha kigeni.
Madhara Ya Rh Incompatibility Kwa Mtoto
Iwapo antibodies za mama zitaunda dhidi ya damu ya mtoto, zinaweza kuvuka kupitia kondo la nyuma (placenta) na kushambulia chembe nyekundu za damu za mtoto. Hii inaweza kusababisha:
Anemia kwa mtoto
Kuvimba kwa viungo vya mwili wa mtoto (hydrops fetalis)
Ugonjwa wa hemolytic wa mtoto mchanga (Hemolytic Disease of the Newborn)
Kifo cha mtoto kabla au mara tu baada ya kuzaliwa
Jinsi Ya Kuzuia Madhara Haya
Habari njema ni kwamba hali hii inaweza kuzuilika kwa kutumia sindano maalum inayoitwa Rho(D) immune globulin (Rhogam). Sindano hii:
Hupunguza uwezo wa mwili wa mama kutengeneza antibodies dhidi ya damu ya mtoto.
Hupewa mama mjamzito aliye Rh-negative kwa muda fulani wa ujauzito (kwa kawaida wiki ya 28) na tena ndani ya saa 72 baada ya kujifungua kama mtoto ni Rh-positive.
Kipimo Cha Rh Factor
Kabla ya au mwanzoni mwa ujauzito, mama hupimwa kundi la damu pamoja na Rh factor. Ikiwa atapatikana kuwa Rh-negative, baba pia anaweza kupimwa. Kama baba ni Rh-positive, basi kuna uwezekano mtoto awe Rh-positive, na mama atahitaji uangalizi maalum.
Umuhimu Wa Kufuatilia Kwa Daktari
Kila ujauzito unapaswa kufuatiliwa kwa karibu, lakini ujauzito wa mama mwenye Rh-negative unahitaji umakini wa kipekee. Daktari atafanya vipimo vya damu vya mara kwa mara ili kuona kama mama ameanza kutengeneza antibodies. Pia, mtoto anaweza kufuatiliwa kwa vipimo vya ultrasound kuhakikisha anaendelea vizuri. [Soma: Ujue Uhusiano Kati Ya Rhesus Factor Na Ujauzito ]
Maswali Yaulizwayo Mara Kwa Mara (FAQs)
Rhesus factor hupimwaje?
Rhesus factor hupimwa kwa kuchukua sampuli ya damu na kuifanyia uchunguzi wa maabara kama sehemu ya kipimo cha kundi la damu.
Ni lazima kila mama mjamzito apimwe Rh factor?
Ndiyo. Ni sehemu ya vipimo vya kawaida vya ujauzito ili kuhakikisha usalama wa mama na mtoto.
Nifanye nini kama mimi ni Rh-negative?
Unapaswa kumjulisha daktari wako mapema na ufuatiliwe kwa karibu. Pia, unaweza kupewa sindano ya Rhogam ili kuzuia matatizo.
Je, Rh incompatibility huathiri ujauzito wa kwanza?
Kwa kawaida hapana, kwani mwili wa mama huanza kutengeneza antibodies baada ya kuwasiliana na damu ya Rh-positive. Hali huwa hatari zaidi kwa ujauzito wa pili na kuendelea kama hatua hazitachukuliwa.
Mtoto anaweza kupataje Rh-positive kama mama ni Rh-negative?
Ikiwa baba wa mtoto ni Rh-positive, mtoto anaweza kurithi protini hiyo na kuwa Rh-positive.
Sindano ya Rhogam inafanya kazi vipi?
Inazuia mwili wa mama kuunda antibodies dhidi ya damu ya mtoto Rh-positive.
Ni lini mama mjamzito hupewa sindano ya Rhogam?
Kwa kawaida wiki ya 28 ya ujauzito na tena ndani ya saa 72 baada ya kujifungua kama mtoto ni Rh-positive.
Je, kuna madhara ya sindano ya Rhogam?
Kwa ujumla ni salama, lakini baadhi ya watu wanaweza kupata maumivu kidogo mahali ilipochomwa au homa ya muda mfupi.
Je, mwanamke Rh-negative anaweza kupata watoto wengi bila matatizo?
Ndiyo, kama atapokea matibabu sahihi kwa wakati na kufuatiliwa vizuri.
Je, kuna tiba ya Rh incompatibility baada ya mtoto kuzaliwa?
Ndiyo. Mtoto anaweza kupewa tiba kama vile damu mpya (blood transfusion) kulingana na hali yake.
Kuna vipimo gani kwa mtoto aliyeko tumboni kuangalia athari za Rh incompatibility?
Ultrasound, Doppler scan, na vipimo vya amniocentesis vinaweza kutumika.
Je, Rh factor inaathiri uzazi wa kijumla?
Haizuii kushika mimba, lakini huweza kuleta matatizo wakati wa ujauzito kama haitadhibitiwa.
Baba akiwa Rh-negative na mama pia, kuna shida?
Hapana. Kama wote ni Rh-negative, hakuna hatari ya Rh incompatibility.
Je, mtoto wa Rh-negative anaweza kuathiriwa na antibodies za mama?
Hapana, kwani hana protini ya Rh ambayo kinga ya mama ingeishambulia.
Je, antibodies za mama huendelea kuwepo baada ya ujauzito?
Ndiyo, kama mama alitengeneza antibodies, huweza kubaki mwilini kwa muda mrefu na kuathiri ujauzito ujao.
Ni vipimo gani vinatumiwa kugundua antibodies za Rh kwa mama?
Vipimo vinavyoitwa indirect Coombs test hutumika.
Mama Rh-negative anaweza kuwa salama bila Rhogam?
Hii ni hatari kwa ujauzito unaofuata, hivyo Rhogam ni muhimu sana kama kinga.
Je, mwanamke Rh-positive anahitaji kuwa na wasiwasi?
La. Hakuna hatari ya Rh incompatibility ikiwa mama ni Rh-positive.
Je, inawezekana kujua Rh factor ya mtoto kabla hajazaliwa?
Ndiyo, kwa kutumia vipimo maalum vya DNA kutoka kwa damu ya mama (non-invasive prenatal testing).
Je, kuna uhusiano kati ya Rh factor na jinsia ya mtoto?
Hapana. Rh factor haijaoneshwa kuwa na uhusiano wowote na jinsia ya mtoto.
