Saratani ya shingo ya kizazi (inayojulikana kitaalamu kama Cervical Cancer) ni aina ya saratani inayotokea kwenye shingo ya kizazi – sehemu inayounganisha uke na mfuko wa mimba kwa wanawake. Hii ni mojawapo ya saratani zinazoathiri wanawake wengi, hasa katika nchi zinazoendelea, ikiwemo Tanzania.
Kwa bahati nzuri, saratani hii inaweza kuzuilika kabisa endapo itagundulika mapema kupitia vipimo kama Pap smear na chanjo dhidi ya virusi vya HPV.
Dalili za Saratani ya Shingo ya Kizazi
Katika hatua za awali, saratani ya shingo ya kizazi mara nyingi haina dalili. Hata hivyo, dalili huanza kujitokeza kadri saratani inavyoendelea kukua. Dalili kuu ni:
Kutokwa na damu isiyo ya kawaida ukeni, hasa:
Baada ya tendo la ndoa
Kati ya siku za hedhi
Baada ya kukoma hedhi (kwa wanawake waliokoma hedhi)
Kutokwa na uchafu wa rangi isiyo ya kawaida kutoka ukeni, mara nyingi wenye harufu mbaya.
Maumivu ya nyonga au tumbo la chini, hasa ikiwa hayahusiani na hedhi.
Maumivu wakati wa kujamiiana.
Maumivu au shida wakati wa kukojoa, hasa ikiwa saratani imeenea kwenye kibofu.
Kupoteza uzito kwa ghafla bila sababu ya msingi.
Kuchoka kupita kiasi bila kufanya kazi ngumu.
Kuvimba miguu ikiwa kansa imeathiri mishipa ya damu.
Kukosa hamu ya kula.
Hedhi nzito au ya muda mrefu isiyo ya kawaida.
Sababu Zinazochangia Saratani ya Shingo ya Kizazi
Maambukizi ya muda mrefu ya virusi vya HPV (Human Papilloma Virus) – virusi hawa huambukizwa kwa njia ya ngono na ndio chanzo kikuu cha kansa hii.
Ngono mapema (chini ya miaka 17).
Kuwa na wapenzi wengi au mwenza mwenye wapenzi wengi.
Kutopata chanjo ya HPV.
Kukosa vipimo vya mara kwa mara vya Pap smear.
Uvutaji wa sigara.
Kingamwili dhaifu, kama kwa wenye VVU.
Historia ya saratani kwenye familia.
Mimba nyingi au watoto wengi.
Lishe duni inayopunguza kinga ya mwili.
Vipimo vya Kuchunguza Saratani ya Shingo ya Kizazi
Pap smear test – Huchunguza mabadiliko ya awali kwenye seli za shingo ya kizazi.
HPV DNA test – Hupima uwepo wa virusi vya HPV.
Colposcopy – Daktari huangalia shingo ya kizazi kwa kutumia kifaa maalum.
Biopsy – Kuchukua sehemu ya tishu kwa uchunguzi wa kimaabara.
Matibabu ya Saratani ya Shingo ya Kizazi
Matibabu yanategemea hatua ya ugonjwa:
Upasuaji (Surgery) – Kuondoa sehemu ya shingo ya kizazi au kizazi chote.
Mionzi (Radiotherapy) – Hutumika kuua seli za saratani.
Kemikali (Chemotherapy) – Dawa kali zinazoua seli za kansa.
Matibabu ya pamoja – Mchanganyiko wa mionzi na dawa hutumika kwa saratani zilizoenea zaidi.
Jinsi ya Kujikinga na Saratani ya Shingo ya Kizazi
Chanjo ya HPV – Hutolewa kwa wasichana kuanzia miaka 9 hadi 14 kabla ya kuanza kujamiiana.
Vipimo vya mara kwa mara (Pap smear) – Husaidia kugundua mapema seli hatarishi.
Kuepuka ngono zembe – Tumia kondomu na kuwa na mwenza mmoja mwaminifu.
Kuacha kuvuta sigara.
Kudumisha lishe bora na kufanya mazoezi.
Kutibu mapema maambukizi ya uke au mlango wa kizazi.
Maswali Yaulizwayo Mara kwa Mara (FAQs)
Saratani ya shingo ya kizazi huanza kwa dalili gani?
Dalili za awali ni pamoja na kutokwa na damu isiyo ya kawaida, uchafu wenye harufu mbaya, na maumivu wakati wa tendo la ndoa.
Ni virusi gani husababisha kansa ya shingo ya kizazi?
Virusi vinavyosababisha kansa hii ni HPV (Human Papilloma Virus).
Saratani ya shingo ya kizazi inaweza kuzuilika?
Ndiyo, kwa kupata chanjo ya HPV, kufanya vipimo mara kwa mara, na kuepuka ngono zembe.
Chanjo ya HPV inafaa kwa wanawake wa umri gani?
Wanawake na wasichana wenye umri kati ya miaka 9 hadi 26 wanashauriwa kupata chanjo.
Vipimo vya Pap smear vinapaswa kufanywa mara ngapi?
Kila baada ya miaka 3 kwa wanawake walioanza ngono au kuanzia miaka 25.
Je, wanaume pia wanaweza kuambukizwa HPV?
Ndiyo. Wanaume wanaweza kubeba virusi vya HPV na kuwaambukiza wenzao.
Saratani ya shingo ya kizazi inaweza kupona?
Ndiyo, ikiwa itagundulika mapema na kupata matibabu sahihi.
Je, wanawake waliokoma hedhi bado wako kwenye hatari?
Ndiyo. Saratani hii inaweza kuwapata wanawake wa rika zote.
Je, kuna tiba za asili za saratani ya kizazi?
Tiba za kisasa kama mionzi, upasuaji na chemotherapy ndizo zinazothibitishwa kitaalamu. Hakuna ushahidi wa tiba asilia kuponya kansa.
Maumivu ya nyonga yanaweza kuwa dalili ya kansa?
Ndiyo, hasa ikiwa yanatokea bila sababu ya kawaida kama hedhi au mimba.
