Malaria ni ugonjwa unaosababishwa na vimelea vya Plasmodium vinavyoenezwa na mbu jike wa Anopheles. Ingawa ni ugonjwa hatari, bado unaweza kutibiwa vizuri kwa kutumia dawa sahihi zilizothibitishwa kitaalamu. Aina ya dawa inayotumika hutegemea aina ya vimelea, ukali wa ugonjwa, umri wa mgonjwa, na hali ya kiafya (kama ujauzito au hali ya matibabu mengine).
Aina za Malaria
Malaria isiyo kali (Uncomplicated Malaria)
Malaria kali (Severe Malaria)
Malaria ya kujiibua (Relapsing Malaria)
Malaria ya kujirudia (Recurrent Malaria)
Orodha ya Dawa za Malaria (Za Kisasa na Zinazotambulika Kitaalamu)
1. Artemether + Lumefantrine (Coartem)
Inajulikana pia kama ALu au Coartem.
Hii ndiyo dawa ya kwanza kupendekezwa kutibu malaria isiyo kali.
Huchukuliwa mara mbili kwa siku kwa siku 3.
Inatumika sana Tanzania na maeneo mengine yaliyoathiriwa na malaria.
2. Artesunate Injection
Hii hutumika kwa malaria kali inayohitaji uangalizi wa haraka.
Hupatikana kwa sindano (IV au IM).
Baada ya matumizi ya sindano, hutakiwa kuendelea na dawa za kunywa kama ALu au DHA-PPQ.
3. Dihydroartemisinin + Piperaquine (Duo-Cotecxin, Eurartesim)
Dawa mbadala ya ALu.
Huchukuliwa mara moja kwa siku kwa siku 3.
Inapendekezwa pia kwa matibabu ya malaria isiyo kali.
4. Quinine
Hutumika hasa kwa wajawazito (trimester ya kwanza) au kwa malaria sugu.
Inatolewa kwa njia ya mdomo au sindano.
Inaweza kusababisha kizunguzungu, kichefuchefu na tinnitus (kelele masikioni).
5. Sulfadoxine + Pyrimethamine (SP) – Fansidar
Hutumika zaidi kwa kinga kwa wajawazito (IPTp).
Haipendekezwi kwa matibabu ya malaria kutokana na usugu.
Inachukuliwa dozi moja wakati wa kliniki.
6. Chloroquine
Hii ilikuwa dawa kuu zamani, lakini sasa haipendekezwi kwa sababu ya usugu.
Inabaki kutumika kwa aina maalum ya malaria (kama Plasmodium vivax) katika maeneo yasiyo na usugu.
7. Primaquine
Hutumika kuondoa vimelea vinavyolala (hypnozoites) kwa malaria ya Plasmodium vivax na P. ovale.
Inazuia kurudi kwa malaria (relapse).
Haipaswi kutumiwa na watu wenye upungufu wa G6PD.
8. Atovaquone + Proguanil (Malarone)
Hii ni dawa ya kutibu na pia ya kuzuia malaria.
Inatumika zaidi kwa wasafiri wa kimataifa.
Haina madhara mengi kama quinine.
9. Tafenoquine
Dawa mpya kwa ajili ya kuzuia na kutibu malaria aina ya vivax.
Inatumiwa kwa wagonjwa waliopimwa na kuthibitishwa kutokuwa na upungufu wa G6PD.
Dawa za Malaria kwa Makundi Maalum
| Kundi | Dawa Inayopendekezwa |
|---|---|
| Watoto chini ya miaka 5 | ALu, DHA-PPQ (kwa dozi sahihi) |
| Wajawazito (Trimester ya 1) | Quinine |
| Wajawazito (Trimester ya 2 na 3) | ALu + SP kwa kinga |
| Malaria kali | Artesunate IV/IM au Quinine |
| Wasafiri | Malarone, Doxycycline, Atovaquone-Proguanil |
Tahadhari na Ushauri Muhimu
Kamwe usitumie dawa ya malaria bila ushauri wa daktari.
Hakikisha unapima malaria kwanza kabla ya kutumia dawa.
Malizia dozi kamili hata kama dalili zimepotea.
Epuka kutumia dawa za mitaani zisizo na lebo au bila maelekezo ya kitaalamu.
Dawa za malaria haziwezi kutibu malaria ya kila mtu kwa njia moja – zingatia ushauri wa mtaalamu wa afya.
Maswali Yaulizwayo Mara kwa Mara (FAQs)
Je, Coartem ni salama kwa watoto?
Ndiyo, Coartem (Artemether + Lumefantrine) ni salama kwa watoto kwa dozi sahihi kulingana na uzito wao.
Je, ni dawa ipi bora kwa malaria kali?
Artesunate kwa njia ya sindano ndiyo inayopendekezwa kwa malaria kali.
Kwa nini Chloroquine haitumiki tena sana?
Kwa sababu vimelea vingi vya malaria vimekuwa sugu dhidi ya chloroquine.
Ni dawa gani inayotumika kwa kinga ya malaria kwa wasafiri?
Malarone (Atovaquone + Proguanil), Doxycycline au Tafenoquine hutumika kwa kinga.
Fansidar bado inatibu malaria?
Hapana, inatumiwa zaidi kwa kinga kwa wajawazito. Haitumiki sana kutibu malaria tena.
Je, ninaweza kununua dawa za malaria bila kupima?
Hapana. Ni muhimu kufanya kipimo cha malaria kabla ya kutumia dawa yoyote.
Dawa za malaria zina madhara?
Ndiyo, baadhi zinaweza kusababisha kichefuchefu, maumivu ya kichwa, au kizunguzungu. Zingatia ushauri wa daktari.
Ni siku ngapi za kutumia ALu?
Kwa kawaida, ALu hutumika kwa siku 3 (dawa 6 ndani ya siku 3).
Je, malaria inaweza kurudi baada ya matibabu?
Ndiyo, hasa kwa malaria ya vivax na ovale ikiwa hypnozoites hawakuondolewa.
Naweza kutumia dawa ya malaria kama kinga?
Ndiyo, kwa wasafiri au kwa watu walioko kwenye makundi maalum, lakini lazima kwa ushauri wa daktari.
