Virusi vya Ukimwi (VVU) ni moja ya changamoto kubwa za kiafya duniani. Ingawa maendeleo ya tiba na elimu ya afya yamepunguza kwa kiasi kikubwa maambukizi, bado kuna watu wengi wanaoambukizwa kutokana na kutokujua njia halisi za maambukizi.
VVU Huambukizwaje?
Virusi vya Ukimwi huambukizwa pale ambapo majimaji ya mwili yaliyo na virusi yanapoingia kwenye mwili wa mtu mwingine. Majimaji haya ni pamoja na:
Damu
Shahawa
Majimaji ya ukeni
Maziwa ya mama
Majimaji ya sehemu ya haja kubwa (rectal fluids)
Njia Kuu za Maambukizi ya Ukimwi
1. Ngono isiyo salama
Hii ndiyo njia ya kawaida zaidi ya kuambukiza VVU. Inahusisha ngono ya uke, mdomo au haja kubwa bila kutumia kondomu, hasa ikiwa mmoja wa wapenzi ana VVU na hatumii dawa.
2. Kugusa damu iliyo na VVU
Kama damu iliyo na virusi itaingia mwilini kupitia jeraha au ngozi iliyochanika, maambukizi yanaweza kutokea.
3. Matumizi ya sindano au vifaa vyenye ncha kali kwa pamoja
Kama vile sindano za dawa za kulevya, vifaa vya kuchorea tattoo, kutoboa masikio au kuchanja bila kuvisafisha ipasavyo.
4. Mama kwenda kwa mtoto (Maambukizi ya kutoka kwa mama kwenda kwa mtoto)
Maambukizi yanaweza kutokea wakati wa ujauzito, kujifungua au kunyonyesha kama mama ana VVU na hatumii dawa za ARV.
5. Kuongezewa damu iliyo na VVU
Hii hutokea endapo mtu ataongezewa damu isiyo salama. Hata hivyo, kwa sasa damu hupimwa kabla ya kutumika hospitalini.
Njia Zisizoweza Kuambukiza VVU
VVU hauambukizwi kupitia:
Kukumbatiana au kubusiana
Kushikana mikono au kukaa karibu
Matumizi ya vyombo vya chakula kwa pamoja
Kuvuta hewa moja
Kukohoa au kupiga chafya
Kuogelea kwenye bwawa
Kuliwa na mbu au wadudu wengine
Jinsi ya Kujikinga na Maambukizi
Tumia kondomu kila mara unapofanya ngono
Pima afya yako na mwenza wako mara kwa mara
Tumia PrEP (dawa za kuzuia maambukizi ya VVU kabla ya kuambukizwa)
Hakikisha vifaa vyote vya sindano au kuchora tattoo ni vipya au visafishwe vizuri
Kwa mama mjamzito mwenye VVU, fuata ushauri wa daktari na tumia ARVs ipasavyo
Maswali Ya Mara kwa Mara (FAQs)
Je, VVU huambukizwaje kwa urahisi zaidi?
Njia rahisi zaidi ni kupitia ngono isiyo salama na mtu aliyeambukizwa.
Je, kupiga busu kunaweza kuambukiza VVU?
Hapana. Mate hayaambukizi VVU isipokuwa kama kuna vidonda wazi kwenye mdomo wa wote wawili.
Je, kubadilishana vyombo vya chakula kunaweza kusababisha maambukizi?
Hapana. VVU haiwezi kuambukizwa kwa njia hiyo.
Je, mtoto anaweza kuambukizwa akiwa tumboni?
Ndiyo. Maambukizi yanaweza kutokea wakati wa ujauzito, kujifungua au kunyonyeshwa.
Je, VVU vinaweza kuambukizwa kwa kuumwa na mbu?
Hapana. Mbu hawawezi kueneza virusi vya VVU.
Je, kushiriki sindano kuna hatari ya kuambukizwa?
Ndiyo. Hii ni moja ya njia kuu za maambukizi.
Je, kondomu hulinda kwa asilimia 100?
Kondomu zikitumika ipasavyo kila wakati, hulinda kwa kiwango cha juu sana — zaidi ya 98%.
Je, mtu anaweza kupata VVU kwa mara ya pili?
Ndiyo. Mtu aliye na VVU anaweza kupata aina nyingine ya virusi vinavyoweza kuwa sugu kwa dawa.
Je, kutumia choo cha umma kunaweza kuambukiza?
Hapana. VVU haviwezi kuishi nje ya mwili kwa muda mrefu wala kuambukiza kupitia viti vya choo.
Je, kuchora tattoo kunaweza kusababisha maambukizi?
Ndiyo, kama vifaa havijasafishwa au havijabadilishwa.
Je, damu ya hedhi inaweza kuambukiza?
Ndiyo. Kama damu ya hedhi ina virusi na itaingia kwenye mwili wa mwingine, huweza kuambukiza.
Je, VVU huishi muda gani nje ya mwili?
Kwa kawaida virusi vya VVU hufa ndani ya dakika chache vikikosa mazingira sahihi ya mwili wa binadamu.
Je, kuna hatari ya kuambukizwa kwenye saluni?
Ndiyo, kama vifaa vya kukata kucha au nywele vina damu na havijasafishwa.
Je, mtu mwenye VVU akitumia ARV anaweza kuambukiza?
Kama kiwango cha virusi kiko chini ya kiwango cha kugundulika (undetectable), hawezi kuambukiza kwa ngono.
Je, watu wa jinsia moja wako kwenye hatari zaidi?
Ngono ya sehemu ya haja kubwa bila kondomu huongeza uwezekano wa maambukizi, bila kujali jinsia.
Je, maziwa ya mama huweza kuambukiza?
Ndiyo. Mama mwenye VVU anaweza kumuambukiza mtoto kupitia kunyonyesha.
Je, damu inayotumika hospitalini huwa salama?
Ndiyo. Damu yote inapimwa kabla ya kutumika, hivyo ni salama katika vituo vya afya vinavyozingatia viwango.
Je, mtu anaweza kuambukizwa kwa kucheza mpira na mtu mwenye VVU?
Hapana. Maambukizi hayawezi kutokea kwa kushiriki michezo.
Je, mtu anaweza kuambukizwa VVU kwa kuosha nguo za mgonjwa?
Hapana. VVU haviwezi kuambukiza kwa njia hiyo.
Je, kupiga punyeto kwa pamoja kunaweza kuambukiza?
Kama hakuna damu au majimaji ya mwili kuingia kwenye mwili wa mwingine, hakuna hatari ya maambukizi.
Je, mtu anaweza kuambukizwa kupitia machozi?
Hapana. Machozi hayana virusi vya VVU vya kutosha kuambukiza.
