Matende ni ugonjwa unaojulikana kitaalamu kama Lymphatic Filariasis, ambao huathiri mfumo wa limfu katika mwili. Ugonjwa huu husababisha kuvimba kwa sehemu mbalimbali za mwili, hasa miguu, korodani kwa wanaume, na mikono. Hali hii husababisha sehemu hizi kuonekana kubwa isivyo kawaida—hii ndiyo maana ya neno “matende”. Ugonjwa huu huletwa na minyoo midogo ya filaria, inayosambazwa na mbu.
Matende Husababishwa na Nini?
Matende husababishwa na kuambukizwa na minyoo ya filaria ambao huishi katika mfumo wa limfu wa mwili. Kuna aina tatu za minyoo ya filaria wanaosababisha matende:
Wuchereria bancrofti – husababisha zaidi ya asilimia 90 ya matukio ya matende.
Brugia malayi
Brugia timori
Minyoo hawa huingia mwilini kupitia kuumwa na mbu waliobeba vimelea hivyo. Baada ya kuingia, huishi katika mfumo wa limfu na kuzuia mzunguko wa kawaida wa maji mwilini, hivyo kusababisha uvimbe mkubwa wa kudumu.
Njia za Kuambukizwa Matende
Kuumwa na mbu waliobeba minyoo ya filaria mara kwa mara.
Kuishi katika maeneo yenye mbu wengi na usafi duni.
Kukaa kwa muda mrefu katika maeneo yenye maambukizi bila kinga.
Dalili za Ugonjwa wa Matende
Kuvimba kwa mguu mmoja au miguu yote.
Kuvimba kwa korodani kwa wanaume (Hydrocele).
Mikono au matiti kuvimba.
Maumivu au hali ya kuwa na uzito sehemu iliyovimba.
Ngozi kuwa nene, kavu na kuonekana kama ngozi ya tembo (elephantiasis).
Homa ya mara kwa mara.
Maambukizi ya mara kwa mara ya ngozi kutokana na kuharibika kwa mfumo wa kinga.
Madhara ya Matende
Ulemavu wa kudumu.
Kupungua kwa uwezo wa kufanya kazi au shughuli za kila siku.
Msongo wa mawazo na unyanyapaa.
Maumivu ya muda mrefu na kero ya ngozi.
Kukosa uzazi endapo korodani zitaharibika.
Tiba ya Matende
Tiba ya matende inalenga kuua minyoo na kupunguza madhara. Hii ni pamoja na:
Dawa za Minyoo – Kama Diethylcarbamazine (DEC), Ivermectin au Albendazole. Dawa hizi husaidia kuua minyoo waliopo kwenye damu.
Antibiotiki – Kama Doxycycline, kwa ajili ya kuua bakteria wasaidizi wa minyoo.
Kupunguza uvimbe – Kwa matibabu ya kimwili, matumizi ya bandeji, usafi wa sehemu zilizoathirika na mazoezi ya mwili.
Upasuaji – Kwa baadhi ya wagonjwa, upasuaji wa kuondoa korodani zilizovimba sana unaweza kuhitajika.
Jinsi ya Kujikinga na Matende
Epuka kuumwa na mbu kwa kutumia vyandarua vyenye dawa.
Fumiga nyumba na mazingira dhidi ya mbu.
Vaeni nguo ndefu wakati wa usiku au mapema asubuhi.
Dumisha usafi wa mazingira ili kupunguza mazalia ya mbu.
Shiriki katika kampeni za kitaifa za utoaji wa dawa kinga (mass drug administration – MDA).
Maswali na Majibu (FAQs)
Matende ni ugonjwa wa aina gani?
Ni ugonjwa wa vimelea unaosababishwa na minyoo ya filaria na huathiri mfumo wa limfu, na kusababisha uvimbe mkubwa wa kudumu.
Je, matende husababishwa na nini hasa?
Husababishwa na minyoo wa filaria wanaoenezwa na mbu waliobeba vimelea hivyo.
Ni dalili gani kuu za matende?
Kuvimba kwa miguu, korodani, mikono au matiti, ngozi kuwa nene na maambukizi ya mara kwa mara ya ngozi.
Matende huambukizwaje?
Kwa kuumwa na mbu waliobeba vimelea vya filaria mara kwa mara.
Je, matende unaweza kuambukizwa kwa kugusana?
Hapana, hauambukizwi kwa kugusana. Huambukizwa kupitia mbu.
Matende unatibika?
Ndiyo, kwa kutumia dawa za kuua minyoo na kupunguza uvimbe, na pia kwa upasuaji kwa baadhi ya kesi.
Je, kuna dawa za kuzuia matende?
Ndio, dawa kama DEC na Albendazole hutumika kwenye kampeni za kinga katika jamii.
Ni watu gani wako kwenye hatari zaidi ya kupata matende?
Wanaoishi katika maeneo yenye mbu wengi na wasiojitokeza kwenye kampeni za kinga.
Matende unaweza kusababisha ulemavu wa kudumu?
Ndiyo, endapo hautatibiwa mapema unaweza kusababisha ulemavu na madhara ya kudumu.
Ni upasuaji gani hufanyika kutibu matende?
Upasuaji wa kuondoa korodani zilizovimba (hydrocelectomy) au sehemu ya ngozi nene.
Matende huathiri zaidi jinsia gani?
Huwaathiri jinsia zote, lakini mara nyingi huonekana zaidi kwa wanaume (hasa kwenye korodani).
Mbu gani hueneza matende?
Aina mbalimbali za mbu kama Anopheles, Culex, Aedes na Mansonia.
Je, matende ni tatizo la kurithi?
Hapana, si ugonjwa wa kurithi. Ni wa kuambukizwa kupitia mbu.
Ni nchi gani zilizoathiriwa zaidi na matende?
Nchi za Afrika, Asia na Amerika ya Kusini zenye hali ya hewa ya joto na mbu wengi.
Matende unaweza kuzuiliwa kwa chanjo?
Hapana, hakuna chanjo. Kinga ni kupitia dawa za kinga na kudhibiti mbu.
Kama nimewahi kuumwa matende, naweza kuumwa tena?
Ndiyo, kama utaendelea kuumwa na mbu waliobeba vimelea, unaweza kuambukizwa tena.
Je, watoto wanaweza kuugua matende?
Ndiyo, lakini mara nyingi ugonjwa huonekana zaidi kwa watu wazima kutokana na maambukizi ya muda mrefu.
Matende huathiri maisha ya kila siku?
Ndiyo, huathiri harakati za kila siku, uwezo wa kufanya kazi na kuleta matatizo ya kisaikolojia.
Ni lini niende hospitali kuhusu matende?
Mara tu unapoona uvimbe usio wa kawaida kwenye miguu, mikono au korodani, nenda hospitali haraka.
Je, kuna tiba ya asili kwa matende?
Hakuna tiba ya kisayansi ya asili iliyo thibitishwa kwa matende; dawa bora ni zile zilizoidhinishwa na wataalamu wa afya.
