Malaria ni ugonjwa wa kuambukiza unaosababishwa na vimelea vya Plasmodium, vinavyoenezwa na mbu wa jinsia ya kike aitwaye Anopheles. Ingawa aina nyingi za malaria zinaweza kuwa na dalili za kawaida kama homa, baridi na uchovu, kuna hali hatari zaidi ya ugonjwa huu inayojulikana kama malaria kali.
Malaria Kali ni Nini?
Malaria kali (pia huitwa severe malaria) ni hali hatari ya malaria ambapo vimelea vya Plasmodium, hasa Plasmodium falciparum, hushambulia mfumo wa damu na viungo muhimu kama ubongo, figo, ini, na mapafu. Hali hii hutokea pale ambapo idadi ya vimelea inazidi kiwango kinachoweza kudhibitiwa na kinga ya mwili, hivyo kusababisha kuharibika kwa viungo.
Aina za Malaria Kali (Severe Malaria)
Ingawa malaria kali haigawanywi katika “aina” nyingi kwa majina tofauti, kuna aina mbalimbali za madhara ambayo huashiria malaria hiyo kuwa kali. Yafuatayo ni baadhi ya sura au mwelekeo wa malaria kali:
1. Malaria ya Ubongo (Cerebral Malaria)
Vimelea huathiri ubongo.
Dalili: kuchanganyikiwa, kupoteza fahamu, degedege.
Hali hii inaweza kuleta kifo ndani ya masaa machache.
2. Malaria na Upungufu Mkubwa wa Damu (Severe Anemia)
Vimelea hushambulia seli nyekundu za damu.
Dalili: uchovu wa kupindukia, kupumua kwa shida, ngozi kuwa ya rangi ya kijivu.
3. Malaria Inayosababisha Kushindwa kwa Figo (Renal Failure)
Hali ya figo kushindwa kuchuja taka mwilini.
Dalili: mkojo kuwa kidogo sana au kukoma kabisa, miguu kuvimba.
4. Malaria Inayosababisha Kushindwa kwa Ini (Liver Dysfunction)
Dalili: macho ya njano (jaundice), maumivu upande wa kulia wa tumbo, kichefuchefu.
5. Malaria Inayoathiri Mapafu (Respiratory Distress)
Mapafu hujaa maji, mgonjwa hupata shida ya kupumua.
Dalili: kupumua kwa kasi, kukohoa damu.
6. Malaria Inayosababisha Mshtuko wa Damu (Hypoglycemia na Shock)
Sukari ya damu hupungua sana, au shinikizo la damu hushuka ghafla.
Hali hii ni hatari kwa maisha.
7. Malaria Inayosababisha Kifo cha Ghafla
Bila tiba ya haraka, malaria kali huweza kuua ndani ya masaa 24.
Dalili Kuu za Malaria Kali
Homa kali isiyoisha
Degedege au kifafa
Kupoteza fahamu au kuchanganyikiwa
Kupumua kwa shida
Macho au ngozi kuwa ya manjano
Kichefuchefu au kutapika damu
Kutokwa na damu isiyo kawaida
Mkojo kuwa wa rangi ya giza au kupungua kwa kiasi
Maumivu makali ya kichwa, kifua au tumbo
Kudhoofu ghafla kwa mwili mzima
Nani yuko kwenye hatari zaidi ya kupata malaria kali?
Watoto chini ya miaka 5
Wajawazito
Wazee
Watu wenye VVU/UKIMWI
Watu wanaoishi maeneo yenye malaria lakini hawana kinga ya kutosha
Matibabu ya Malaria Kali
Malaria kali hutibiwa hospitalini kwa uangalizi wa karibu. Dawa kuu inayotumika ni Artesunate (IV) au quinine (IV). Matibabu huambatana na huduma nyingine kama:
Kumpa mgonjwa damu (ikiwa na upungufu mkubwa)
Dawa za kutuliza degedege
Oksijeni kwa wenye shida ya kupumua
Kupima mara kwa mara hali ya sukari na figo
Jinsi ya Kuzuia Malaria Kali
Lala ndani ya chandarua chenye dawa ya kuua mbu kila usiku.
Tumia dawa za kinga kama unatembelea maeneo yenye malaria.
Fanya vipimo mapema endapo utahisi dalili za malaria.
Usijitibu malaria nyumbani bila ushauri wa daktari.
Kamilisha dozi ya dawa kila unapopata malaria.
Maswali Yaulizwayo Mara kwa Mara (FAQs)
Malaria kali ni aina gani?
Malaria kali siyo aina tofauti bali ni hatua ya hatari ya malaria, hasa inayosababishwa na *Plasmodium falciparum*, inayosababisha matatizo kwenye ubongo, damu, mapafu, ini, au figo.
Ni dalili zipi huashiria malaria imekuwa kali?
Kupoteza fahamu, degedege, kushindwa kupumua, homa kali isiyoisha, macho ya njano, na kushindwa kwa figo ni dalili za malaria kali.
Je, malaria kali huua ndani ya muda gani?
Ikiwa haitatibiwa, inaweza kuua ndani ya masaa 24 hadi 48.
Malaria kali hutibiwa kwa dawa gani?
Dawa kuu ni Artesunate kwa sindano (IV) au Quinine IV chini ya usimamizi wa kitaalamu hospitalini.
Je, mtoto anaweza kupona malaria kali?
Ndiyo, endapo atapata matibabu ya haraka hospitalini.
Ni hatua gani zichukuliwe mtu akihisiwa kuwa na malaria kali?
Mpeleke hospitali haraka bila kuchelewa ili aanze tiba ya dharura.
Je, malaria kali inaweza kuathiri akili ya mtu?
Ndiyo. Malaria ya ubongo inaweza kuleta madhara ya kudumu kwenye ubongo kama kupoteza kumbukumbu, usumbufu wa akili, au kifafa.
Ni mbu gani husababisha malaria kali?
Mbu wa jinsia ya kike wa aina ya *Anopheles* wanaoeneza *Plasmodium falciparum* — vimelea vinavyosababisha malaria kali.
Je, malaria kali inaweza kuzuilika kabisa?
Ndiyo. Kwa kutumia chandarua, kutibiwa mapema, na kufuata ushauri wa afya.
Watu wanaoishi maeneo ya vijijini wako kwenye hatari kubwa?
Ndiyo, hasa ikiwa hakuna upatikanaji wa haraka wa huduma bora za afya.
