Ukeketaji au tohara kwa wanawake ni kitendo cha kukata au kuondoa sehemu fulani au zote za nje za siri za mwanamke kwa sababu zisizo za kitabibu. Hii ni mila ambayo imekuwepo kwa karne nyingi katika baadhi ya jamii barani Afrika, Asia na Mashariki ya Kati. Ingawa baadhi ya watu huamini kuwa ni sehemu ya utamaduni au dini, ukweli ni kuwa ukeketaji hauna faida zozote kiafya na umepigwa marufuku na mashirika mengi ya kimataifa, yakiwemo WHO, UNICEF na UNFPA.
Aina za Ukeketaji
Ukeketaji umegawanywa katika makundi manne kuu na Shirika la Afya Duniani (WHO):
Aina ya Kwanza (Clitoridectomy): Kuondolewa kwa sehemu au zote za kinembe (clitoris).
Aina ya Pili (Excision): Kuondolewa kwa kinembe na mashavu madogo ya uke.
Aina ya Tatu (Infibulation): Kushonwa sehemu kubwa ya uke baada ya kuondoa mashavu na kinembe.
Aina ya Nne: Ni aina nyingine yoyote ya kudhuru sehemu za siri za mwanamke kwa sababu zisizo za kiafya (kuchoma, kuchanja, kuchovya kemikali, n.k).
Madhara ya Ukeketaji
1. Madhara ya Afya ya Haraka (Short-term)
Maumivu makali: Ukeketaji hufanyika bila ganzi, hivyo msichana hupitia maumivu yasiyoelezeka.
Kutokwa na damu nyingi: Hali hii inaweza kusababisha msichana kupoteza damu nyingi na hata kufa.
Maambukizi: Vifaa visivyo safi husababisha maambukizi ya bakteria na virusi kama tetekuwanga na VVU.
Kushindwa kukojoa vizuri: Kuvimba na maumivu huweza kuzuia njia ya mkojo.
Mshtuko wa mwili (shock): Hali ya kupoteza damu na maumivu inaweza kupelekea msichana kupata mshtuko wa mwili.
2. Madhara ya Muda Mrefu (Long-term)
Maumivu wakati wa hedhi, kukojoa, au tendo la ndoa.
Kuvimba au kuziba njia ya uke (keloids).
Utasa au matatizo ya uzazi: Makovu yanayosababishwa na ukeketaji huweza kuzuia yai kusafiri au kuharibu via vya uzazi.
Magonjwa ya njia ya mkojo na uke ya mara kwa mara.
Maumivu ya kudumu ya nyonga na tumbo.
Matatizo wakati wa kujifungua: Uchungu mrefu, kupasuka kwa uke, na hatari kwa mama na mtoto.
3. Madhara ya Kisaikolojia
Msongo wa mawazo na hofu ya maisha ya ndoa.
Hisia ya aibu, unyonge, au kukosa thamani binafsi.
Kiwewe (trauma) cha maisha ya muda mrefu.
4. Madhara ya Kijamii na Kiuchumi
Kukataliwa na jamii endapo msichana hatakeketwa.
Kuozeshwa kwa nguvu katika umri mdogo.
Kukosa elimu kutokana na ndoa za mapema na mimba zisizotarajiwa.
Kupoteza fursa za kiuchumi kutokana na kuacha shule.
Tohara kwa Wanawake na Sheria
Nchini Tanzania, Kenya, Uganda, na mataifa mengi ya Afrika, ukeketaji umeharamishwa kisheria. Kuna adhabu kali kwa mtu yeyote anayetekeleza au kushiriki katika tendo hili. Hata hivyo, bado jamii nyingi zinatekeleza kitendo hiki kwa siri, hasa katika maeneo ya vijijini.
Dini na Ukeketaji
Watu wengi hudhani ukeketaji una uhusiano na dini, hasa Uislamu au Ukristo. Ukweli ni kwamba:
Hakuna maandiko ya dini yoyote yanayounga mkono ukeketaji.
Uislamu hauamrishi tohara kwa wanawake, bali huzungumzia zaidi tohara kwa wanaume.
Ukristo hauna mafundisho yoyote yanayohusisha ukeketaji.
Kwa hiyo, ukeketaji ni mila na si dini.
Mbinu za Kupambana na Ukeketaji
Elimu kwa jamii nzima: Kuhamasisha wazazi, viongozi wa dini na wazee wa mila kuhusu madhara ya ukeketaji.
Kutoa msaada wa kisaikolojia kwa waathirika.
Kushirikisha viongozi wa dini kupinga mila hii.
Kuelimisha watoto wa kike kuhusu haki zao za kiafya na kisheria.
Kuweka sera kali na utekelezaji wake.
Kuwekeza katika afya ya uzazi na huduma rafiki kwa vijana.
Soma Hii :Jinsi Ya Kuongeza Mvuto Kwa Mpenzi Wako
Maswali ya Mara kwa Mara (FAQs)
1. Ukeketaji ni nini hasa?
Ni kitendo cha kuondoa sehemu ya siri ya mwanamke kwa sababu zisizo za kiafya.
2. Je, ukeketaji unahusiana na dini?
Hapana. Hakuna dini inayounga mkono ukeketaji. Ni mila na si mafundisho ya dini yoyote.
3. Kuna faida yoyote ya ukeketaji?
Hapana. Ukeketaji hauna faida yoyote kiafya, bali huleta madhara makubwa.
4. Je, ukeketaji unaweza kuzuia mimba au magonjwa?
Hapana. Hii ni dhana potofu. Badala yake, huongeza uwezekano wa maambukizi.
5. Ni nchi zipi zimeharamisha ukeketaji?
Nchi nyingi barani Afrika na duniani kama Kenya, Tanzania, Uganda, Misri, na hata mataifa ya Magharibi.
6. Kwa nini baadhi ya jamii bado zinakeketa wasichana?
Kwa sababu ya mila za muda mrefu, shinikizo la kijamii, na kutoelewa madhara yake.
7. Wasichana waliokeketwa wanaweza kupata tiba?
Ndiyo, kuna huduma za matibabu na ushauri nasaha kwa waathirika wa ukeketaji.
8. Je, ukeketaji unaweza kusababisha kifo?
Ndiyo, kutokana na upotevu mkubwa wa damu na maambukizi mabaya.
9. Tofauti ya tohara ya wanaume na ukeketaji ni nini?
Tohara ya wanaume ni ya kiafya na hulenga usafi, lakini ukeketaji hauna faida yoyote kiafya.
10. Nifanye nini nikiwa najua kuna msichana anayekeketwa?
Ripoti kwa mamlaka husika au shirika linalolinda haki za watoto na wanawake.
11. Je, kuna sheria dhidi ya ukeketaji Tanzania?
Ndiyo, sheria ya Tanzania imekataza ukeketaji, na inatoa adhabu kali kwa watakaoshiriki.
12. Viongozi wa dini wanasemaje kuhusu ukeketaji?
Viongozi wengi wa dini wamelikemea suala hili kama si la kidini na linakiuka haki za binadamu.
13. Ni nini tofauti kati ya infibulation na excision?
Infibulation ni kushonwa kabisa kwa uke baada ya kukata, wakati excision ni kuondoa mashavu ya uke na kinembe.
14. Watoto wa kike wa umri gani huathiriwa zaidi?
Kwa kawaida watoto wa umri wa miaka 5–15 ndio walengwa wakuu wa ukeketaji.
15. Je, ukeketaji unaweza kuzuia raha ya ndoa?
Ndiyo, unaweza kusababisha maumivu na kukosa hamu ya tendo la ndoa.
16. Kuna mashirika gani yanayopinga ukeketaji?
WHO, UNICEF, UNFPA, AMREF, Plan International na mengine mengi.
17. Je, ukeketaji unaweza kuzuiwa kabisa?
Ndiyo, kwa kuelimisha jamii, kutekeleza sheria, na kuimarisha haki za wanawake.
18. Je, wanaume wanahusishwa vipi kwenye ukeketaji?
Baadhi yao huunga mkono kwa kuamini ni sehemu ya utamaduni au uadilifu wa mwanamke.
19. Je, wanawake waliokeketwa wanaweza kupata watoto?
Wanaweza, lakini mara nyingi hukumbana na matatizo ya uzazi.
20. Nani anapaswa kuchukua hatua kukomesha ukeketaji?
Kila mtu: wazazi, walimu, viongozi wa dini, serikali, mashirika na jamii kwa ujumla.
