Mkanda wa jeshi (kwa kitaalamu hujulikana kama Herpes Zoster) ni ugonjwa wa ngozi unaosababishwa na virusi vya Varicella Zoster, virusi vilevile vinavyosababisha tetekuwanga. Ugonjwa huu hujionesha kwa vipele vinavyouma sana na kuchoma, mara nyingi hujitokeza upande mmoja wa mwili.
Chanzo cha Mkanda wa Jeshi
Mkanda wa jeshi husababishwa na virusi vya Varicella Zoster ambavyo hukaa kimya mwilini kwa miaka mingi baada ya mtu kuugua tetekuwanga. Virusi hivi vinaweza kuamka tena baada ya miaka kadhaa na kusababisha mkanda wa jeshi.
Sababu zinazopelekea virusi kuamka tena ni pamoja na:
Mfumo wa kinga kuwa dhaifu (kwa mfano kwa wazee, wagonjwa wa kisukari, saratani, au HIV).
Msongo wa mawazo.
Uchovu mkubwa.
Matumizi ya dawa zinazopunguza kinga ya mwili.
Dalili za Mkanda wa Jeshi
Mkanda wa jeshi huanza kwa dalili za kawaida kabla ya vipele kuonekana. Dalili hizo ni:
Maumivu makali upande mmoja wa mwili, mara nyingi mgongoni, kifuani au usoni.
Kuwashwa au kuchoma kwenye ngozi.
Homa ya mwili.
Uchovu na kizunguzungu.
Kisha baada ya siku 1-3, vipele hujitokeza katika mstari mmoja wa mwili.
Madhara ya Mkanda wa Jeshi
Mkanda wa jeshi unaweza kusababisha madhara yafuatayo:
Maumivu ya kudumu ya mishipa ya fahamu (Postherpetic Neuralgia)
– Maumivu haya huweza kudumu kwa miezi au miaka hata baada ya vipele kuisha.Maambukizi ya ngozi
– Vipele vinaweza kuambukizwa na bakteria na kusababisha majipu au usaha.Kupoteza uwezo wa kuona au kusikia
– Ikitokea kwenye sehemu ya uso au jicho, inaweza kuharibu neva za kuona au kusikia.Ulemavu wa usoni
– Ikiathiri mishipa ya uso, husababisha upande mmoja wa uso kulegea (Bell’s palsy).Kusambaa kwa virusi mwilini (kwa watu wenye kinga dhaifu)
– Inaweza kuathiri viungo vya ndani kama mapafu, ini na ubongo.
Tiba ya Mkanda wa Jeshi
Hakuna tiba ya moja kwa moja ya kuua virusi hivi kabisa, lakini matibabu husaidia kupunguza makali na kuzuia madhara zaidi:
1. Dawa za kupambana na virusi (antivirals)
Acyclovir
Valacyclovir
Famciclovir
(Dawa hizi hufanya kazi vizuri zikitumika ndani ya saa 72 baada ya dalili kuanza.)
2. Dawa za kupunguza maumivu
Paracetamol, Ibuprofen
Dawa za mishipa (kama Gabapentin au Pregabalin)
3. Dawa za kutuliza vipele na kuwashwa
Mafuta ya aloe vera
Cold compress
Calamine lotion
Njia za Kuzuia Mkanda wa Jeshi
Chanjo – Chanjo ya shingles (Zostavax au Shingrix) hupendekezwa kwa watu wazima wenye umri wa miaka 50 na kuendelea.
Kujikinga na msongo wa mawazo
Kulala vizuri na kula lishe bora ili kuimarisha kinga ya mwili.
Maswali ya Mara kwa Mara (FAQs)
Je, mkanda wa jeshi unaambukiza?
Ndiyo, virusi vinaweza kuambukiza mtu ambaye hajawahi kupata tetekuwanga, na atapata tetekuwanga si mkanda wa jeshi.
Je, mkanda wa jeshi hutokea mara ngapi?
Mara nyingi hutokea mara moja tu maishani, lakini kwa baadhi ya watu unaweza kujirudia.
Mkanda wa jeshi hupona baada ya muda gani?
Kwa kawaida hupona ndani ya wiki 2 hadi 4, lakini maumivu yanaweza kuendelea kwa muda mrefu.
Nawezaje kuzuia maumivu makali ya baada ya mkanda wa jeshi?
Kutumia dawa za virusi mapema na dawa za mishipa huweza kupunguza hatari ya maumivu ya muda mrefu.
Ni vyakula gani vinaweza kusaidia kuimarisha kinga dhidi ya mkanda wa jeshi?
Vyakula vyenye vitamini C, B12, zinki na madini ya selenium kama machungwa, samaki, mboga za majani na karanga husaidia.
Je, mkanda wa jeshi unaweza kusababisha kifo?
Ingawa ni nadra sana, kwa watu wenye kinga dhaifu sana, mkanda wa jeshi unaweza kupelekea matatizo makubwa yanayoweza kusababisha kifo.
Naweza kutumia dawa za mitishamba kutibu mkanda wa jeshi?
Baadhi ya watu hutumia dawa za asili kama aloe vera au mafuta ya nazi kupunguza maumivu, lakini unashauriwa pia kupata matibabu ya kitaalamu.
Je, mtu mwenye mkanda wa jeshi anaweza kuendelea kufanya kazi?
Ndiyo, lakini ni vyema kuepuka kuwagusa watoto au watu ambao hawajawahi kupata tetekuwanga hadi vipele vipone.
Kwa nini vipele hutokea upande mmoja tu wa mwili?
Virusi huathiri neva fulani za upande mmoja wa mwili, hivyo dalili hujitokeza upande huo tu.
Je, mkanda wa jeshi unaweza kutokea usoni?
Ndiyo, unaweza kuathiri macho, masikio au pande za uso na kuwa hatari zaidi.
Chanjo ya shingles inapatikana Tanzania?
Inaweza kupatikana kwenye hospitali au kliniki kubwa, hasa za watu binafsi. Ni vyema kuuliza daktari wako.
Watoto wanaweza kupata mkanda wa jeshi?
Ni nadra sana, lakini inawezekana kama walishawahi kupata tetekuwanga.
Je, mkanda wa jeshi unaweza kuambukizwa kwa kugusa ngozi tu?
Ndiyo, hasa wakati ambapo vipele vina majimaji. Inashauriwa kufunika vipele mpaka vipone.
Ni wakati gani niende hospitali?
Ukiona dalili za kuungua, kuwashwa au maumivu upande mmoja wa mwili – nenda hospitali mara moja.
Je, mkanda wa jeshi unaweza kusambaa mwilini wote?
Kwa watu wenye kinga dhaifu sana, virusi vinaweza kusambaa zaidi ya sehemu moja.
Je, ninaweza kupata tena mkanda wa jeshi baadaye?
Ndiyo, lakini ni nadra. Mara nyingi hutokea mara moja maishani.
Nawezaje kuimarisha kinga yangu dhidi ya mkanda wa jeshi?
Lishe bora, mazoezi, usingizi wa kutosha, na kuepuka msongo wa mawazo husaidia kuimarisha kinga.
Je, virusi vya mkanda wa jeshi ni sawa na vya UKIMWI?
Hapana. Virusi vya mkanda wa jeshi ni vya *Varicella Zoster*, tofauti na HIV vinavyosababisha UKIMWI.
Je, mtu mwenye mkanda wa jeshi anaweza kuwa tishio kwa wajawazito?
Ndiyo, hasa kama mwanamke huyo hajawahi kupata tetekuwanga au chanjo yake. Anaweza kupata maambukizi.
Je, kuna uhusiano kati ya mkanda wa jeshi na saratani?
Si lazima, lakini watu wenye saratani au waliopata chemotherapy wako katika hatari zaidi ya kupata mkanda wa jeshi.
