Kuongezewa damu (blood transfusion) ni zoezi la kitabibu linalofanywa kwa mtu ambaye amepoteza damu nyingi au ana upungufu mkubwa wa damu (anemia), ili kurejesha kiasi cha damu mwilini na kuboresha afya. Ingawa hatua hii huokoa maisha ya watu wengi kila mwaka, haikosi changamoto. Katika makala hii, tutaeleza madhara yanayoweza kutokea wakati au baada ya kuongezewa damu, na jinsi ya kuyatambua na kuyadhibiti mapema.
Sababu za Kuongezewa Damu
Mgonjwa anaweza kuongezewa damu kutokana na:
Kupoteza damu nyingi wakati wa ajali au upasuaji
Upungufu wa damu sugu (anemia)
Magonjwa ya damu kama seli mundu au leukemia
Kompilikesheni za uzazi kama kutokwa na damu nyingi
Matibabu ya saratani au figo yanayoharibu seli nyekundu
Aina za Damu Zinazoweza Kuongezwa
Red blood cells (seli nyekundu) – kubeba oksijeni
Platelets (chembechembe za kugandisha damu) – kusaidia kuganda kwa damu
Plasma – sehemu ya majimaji ya damu iliyo na protini na madini
Cryoprecipitate – huongeza protini maalum kusaidia kuganda kwa damu
Madhara Ya Kuongezewa Damu
Ingawa ni salama kwa watu wengi, kuongezewa damu kunaweza kuleta madhara yafuatayo:
1. Mwitikio wa mzio (Allergic Reaction)
Dalili: Homa, vipele, kuwashwa, au kuvimba usoni.
Wakati: Huweza kutokea ndani ya dakika chache baada ya kuanza kuongezewa damu.
Utunzaji: Dawa ya kupunguza mzio kama antihistamines hutolewa.
2. Homa ya ghafla (Febrile Non-Hemolytic Reaction)
Dalili: Homa, baridi, maumivu ya kichwa, misuli na kichefuchefu.
Sababu: Mwili kuitikia protini za mtoaji wa damu.
Hatua: Mara nyingi si hatari na huisha yenyewe au kwa kutumia dawa ya kupunguza homa.
3. Mwitikio wa Hemolytic (Hemolytic Reaction)
Dalili: Maumivu ya kifua, mgongo, homa kali, mkojo wa damu.
Sababu: Mismatch ya kundi la damu – mwili hushambulia seli za damu zilizoingizwa.
Ni hali ya dharura inayohitaji matibabu ya haraka.
4. Maambukizi (Infections)
Ingawa damu hupimwa kabla ya kuongezwa, bado kuna hatari ndogo ya kuambukizwa virusi kama:
Virusi vya UKIMWI (HIV)
Hepatitis B au C
Bakteria au malaria
5. Kupandwa shinikizo la damu (Iron Overload)
Dalili: Uchovu, maumivu ya tumbo, ugonjwa wa ini au moyo
Hutokea baada ya kuongezewa damu mara kwa mara
Suluhisho: Dawa maalum za kuondoa chuma nyingi mwilini (iron chelation therapy).
6. Mwitikio wa Graft-vs-Host Disease (GVHD)
Hali hatari na nadra sana ambapo seli za kinga kutoka kwa mtoaji wa damu hushambulia mwili wa mpokeaji.
Dalili: Homa, upele, kuharisha, kuathirika kwa ini.
Kinga: Kuchuja damu au kuua seli za kinga kabla ya kutoa.
Tahadhari na Kinga
Hakikisha damu inachunguzwa kwa makundi ya damu na magonjwa kabla ya kuongezewa.
Toa taarifa kwa daktari kuhusu mzio wowote uliowahi kuwa nao.
Damu inayotolewa hospitalini huwa salama zaidi kuliko ile ya mitaani.
Watoa huduma za afya wanapaswa kufuatilia mgonjwa muda wote wa transfusion.
Ni Nani Yuko Kwenye Hatari Zaidi ya Madhara?
Wazee au watoto wachanga
Wagonjwa wa kansa au upungufu wa kinga
Wale wanaopokea damu mara kwa mara
Watu wenye historia ya mzio au matatizo ya damu
Maswali 20+ Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQs)
1. Kuongezewa damu kunauma?
Hapana. Isipokuwa sindano ya kwanza ya kuingiza mrija, mchakato hauleti maumivu.
2. Naweza kupata virusi kama HIV kwa kuongezewa damu?
Hatari ni ndogo sana, hasa kama damu imetolewa hospitalini. Damu hupimwa kabla.
3. Ni dalili gani za madhara baada ya kuongezewa damu?
Homa, kuwashwa, vipele, maumivu ya kifua au mkojo wa damu.
4. Damu yangu ikiwa nadra, nitapata ya kuongezewa kweli?
Ndiyo, hospitali huwa na benki ya damu ya makundi mbalimbali.
5. Damu ya mtu wa familia ni bora zaidi?
Si lazima. Kigezo kikubwa ni kufanana kwa kundi la damu, si uhusiano wa damu.
6. Mjamzito anaweza kuongezewa damu?
Ndiyo, hasa kama amepoteza damu nyingi wakati wa kujifungua.
7. Ni muda gani mchakato wa kuongezewa damu huchukua?
Dakika 30 hadi saa 4 kutegemea na kiasi cha damu kinachohitajika.
8. Ni mara ngapi mtu anaweza kuongezewa damu?
Kulingana na hali yake kiafya. Wagonjwa wengine hupokea mara kwa mara.
9. Kuongezewa damu kunaweza kutumika kama tiba ya anemia?
Ndiyo, hasa kwa anemia kali inayohitaji matibabu ya haraka.
10. Je, damu huhifadhiwa kwa muda gani hospitalini?
Red blood cells – hadi siku 42. Platelets – hadi siku 5. Plasma – hadi miezi 12.
11. Naweza kuongezewa damu ya mtu wa jinsia tofauti?
Ndiyo, jinsia si kigezo muhimu – kundi la damu ndio la kuzingatia.
12. Je, kuna madhara ya muda mrefu ya kuongezewa damu?
Ndiyo, kama iron overload au maambukizi endapo damu haikuchunguzwa vyema.
13. Je, mtu mwenye presha anaweza kuongezewa damu?
Ndiyo, lakini hufanyiwa uchunguzi wa karibu ili kudhibiti presha.
14. Naweza kupata matatizo ya figo baada ya transfusion?
Kwa nadra sana, husababishwa na hemolytic reaction inayoharibu figo.
15. Mtoto mchanga anaweza kuongezewa damu?
Ndiyo, kwa uangalizi wa karibu na kutumia damu maalum iliyochujwa.
16. Naweza kutoa damu na kupewa siku nyingine?
Ndiyo, kupitia autologous transfusion ambapo damu yako huhifadhiwa kabla ya upasuaji.
17. Je, kupumzika kunahitajika baada ya transfusion?
Ndiyo, hasa saa chache baada ya zoezi kumalizika, ili mwili upokee damu vizuri.
18. Kuna vigezo gani vya mtu kuongezewa damu?
Upungufu wa damu, hemoglobin chini ya 7g/dL, au dalili kali za anemia.
19. Kuongezewa damu kunaweza kuzuiwa kwa dawa nyingine?
Ndiyo, wakati mwingine husaidiwa na dawa au virutubisho kama iron.
20. Je, mtu anaweza kufariki kwa kuongezewa damu?
Kwa nadra sana, lakini inaweza kutokea endapo kutatokea mwitikio mkali au damu isiyofaa.
