Homa ya manjano (Yellow Fever) ni ugonjwa unaosababishwa na virusi vinavyoenezwa na mbu wa Aedes au Haemagogus. Ugonjwa huu umepewa jina hilo kwa sababu katika hali kali, huathiri ini na kusababisha ngozi na macho kuwa na rangi ya manjano. Homa ya manjano ni tatizo la kiafya linaloweza kuwa na madhara makubwa kwa mwili wa binadamu, ikiwa hautatibiwa kwa wakati.
Madhara Makuu ya Homa ya Manjano
1. Kuharibika kwa Ini
Virusi vya homa ya manjano huathiri moja kwa moja ini, na kusababisha ini kushindwa kufanya kazi vizuri. Matokeo yake ni:
Ngozi na macho kuwa ya manjano (jaundice)
Kupungua kwa uwezo wa kusafisha damu
Kuongezeka kwa sumu mwilini
2. Kutokwa na Damu (Hemorrhage)
Baadhi ya wagonjwa hupata matatizo ya kutokwa na damu puani, mdomoni, au sehemu za siri kutokana na kupungua kwa uwezo wa kugandisha damu.
3. Kushindwa kwa Figo Kufanya Kazi
Figo zinaweza kushindwa kutoa sumu na maji taka mwilini, hali inayopelekea kujaa kwa sumu mwilini na hatari ya kifo.
4. Kizunguzungu na Kupoteza Fahamu
Kadri ugonjwa unavyozidi kushambulia viungo vya mwili, wagonjwa wengine huanza kupoteza fahamu au kuwa na kizunguzungu sugu.
5. Degedege na Mshtuko wa Mwili
Katika hali kali, homa ya manjano inaweza kusababisha degedege na kushindwa kwa mfumo wa fahamu kufanya kazi vizuri.
6. Kichefuchefu na Kutapika Damu
Ugonjwa huu husababisha kichefuchefu, kutapika mara kwa mara, na mara nyingine kutapika damu.
7. Maumivu Makali ya Tumbo
Hii hutokana na kuvimba kwa ini au kongosho, na maumivu huwa ya kudumu kwa siku kadhaa.
8. Kupoteza Uzito na Nguvu
Wagonjwa wa homa ya manjano hupoteza hamu ya kula, na hivyo kupungua kwa uzito na nguvu mwilini.
9. Kushuka kwa Shinikizo la Damu
Kwa baadhi ya wagonjwa, homa ya manjano huweza kusababisha kushuka kwa ghafla kwa presha ya damu, hali inayotishia maisha.
10. Kupoteza Uhai
Bila matibabu ya haraka na sahihi, homa ya manjano inaweza kusababisha kifo, hasa katika awamu yake ya pili ambapo viungo vingi vinaathirika.
Makundi Yaliyo katika Hatari Zaidi
Watoto wachanga
Wazee
Watu wasiosafisha mazingira yao
Wasafiri kwenda maeneo yaliyoathirika
Watu ambao hawajachanjwa chanjo ya homa ya manjano
Tahadhari Muhimu
Epuka kuumwa na mbu kwa kutumia neti, dawa ya mbu, na kuvaa mavazi yanayofunika mwili.
Chanjo ya homa ya manjano ni kinga bora zaidi.
Tibu dalili mapema hospitalini – usisubiri hali kuwa mbaya.
Maswali na Majibu (FAQs)
Homa ya manjano huenea vipi?
Homa ya manjano huenea kupitia kuumwa na mbu mwenye virusi vya ugonjwa huo, si kwa kugusana kati ya mtu na mtu.
Je, homa ya manjano inaweza kupona yenyewe?
Katika baadhi ya hali nyepesi, ndiyo. Lakini hali kali huhitaji uangalizi wa haraka hospitalini.
Ni viungo gani vya mwili vinavyoathirika zaidi?
Ini, figo, moyo na mfumo wa fahamu.
Je, homa ya manjano ni hatari kwa wanawake wajawazito?
Ndiyo, inaweza kuathiri mama na mtoto, hasa ikiwa hajachanjwa.
Homa ya manjano inaweza kuzuiwaje?
Kupitia chanjo, kuzuia kuumwa na mbu, na kuweka usafi wa mazingira.
Je, mtu aliyechanjwa anaweza kuugua homa ya manjano?
Ni nadra sana. Chanjo hutoa kinga ya muda mrefu, hata maisha yote kwa baadhi ya watu.
Chanjo ya homa ya manjano huchukua muda gani kufanya kazi?
Inachukua takribani siku 10 hadi 14 kutoa kinga kamili.
Dalili ya manjano kwenye macho hujitokeza lini?
Kawaida baada ya siku 3–6 tangu kuanza kwa maambukizi, hasa ikiwa ini limeanza kuathirika.
Je, homa ya manjano huambukiza kupitia chakula au maji?
Hapana. Huambukizwa kupitia mbu tu.
Ni lini unapaswa kumuona daktari?
Mara tu unapoanza kupata homa kali, kichefuchefu, na dalili za manjano – nenda hospitali haraka.
Homa ya manjano hupona kwa muda gani?
Kwa hali ya kawaida, ndani ya wiki 1–2. Kwa hali kali, huweza kuchukua muda mrefu zaidi.
Je, kuna dawa maalum ya kutibu homa ya manjano?
Hakuna tiba ya moja kwa moja ya virusi, lakini matibabu ya kusaidia mwili kujikinga na dalili hutolewa hospitalini.
Je, homa ya manjano hurejea baada ya kupona?
Mara nyingi hapana, kwa sababu kinga ya mwili hujengwa mara moja baada ya kupona.
Chanjo ya homa ya manjano hupatikana wapi?
Hospitali za serikali, vituo vya afya vya kusafiri au vituo vya chanjo vya WHO vilivyoidhinishwa.
Je, homa ya manjano ipo Tanzania?
Ndiyo, Tanzania ni moja ya nchi zilizopo kwenye ukanda wa hatari wa homa ya manjano.
Wagonjwa wengi wa homa ya manjano hupona?
Takriban 80% hupona ikiwa watapata matibabu mapema.
Je, kuna chakula maalum kinachosaidia kupona haraka?
Ndiyo, vyakula vyenye vitamini C, maji mengi, na lishe bora huimarisha kinga ya mwili.
Je, mtoto mchanga anaweza kupata homa ya manjano?
Ndiyo, lakini mara nyingi hupewa chanjo kuanzia umri wa miezi 9.
Ni wakati gani mtu haruhusiwi kusafiri bila chanjo ya homa ya manjano?
Wakati wa kwenda kwenye nchi zilizo kwenye orodha ya hatari ya maambukizi, chanjo huwa lazima.
Je, inawezekana kuambukizwa mara mbili homa ya manjano?
Mara baada ya kupona au kuchanjwa, mtu huwa na kinga ya kudumu na hawezi kuambukizwa tena.
