Mwili wa binadamu una mfumo wa kushangaza wa kujilinda na kujisafisha. Moja ya mifumo hiyo ni ule wa kuondoa seli au chembe nyekundu za damu (red blood cells) ambazo zimezeeka au kuchakaa. Chembe hizi hufanya kazi ya kubeba oksijeni, lakini baada ya muda wa wastani wa siku 120, huchakaa na kuhitajika kuondolewa ili kupisha mpya.
Lakini ni wapi hasa chembe hizi hupelekwa? Na ni kiungo gani cha mwili kinahusika katika kuharibu seli hizi? Makala hii itakujibu hayo yote kwa kina.
Kazi ya Chembe Nyekundu za Damu (Red Blood Cells)
Chembe nyekundu za damu:
Hubeba oksijeni kutoka kwenye mapafu kwenda kwenye viungo mbalimbali vya mwili.
Hurejesha kaboni dayoksaidi kwenda mapafuni kutoka mwilini.
Hazina kiini (nucleus) na huishi kwa wastani wa siku 120 kabla ya kuchakaa.
Zikishazeeka au kuharibika, lazima ziondolewe kwa njia salama. Hapa ndipo jukumu muhimu la kiungo kinachoharibu chembe hizi linapoanza.
Kiungo Kinachoharibu Chembe Zilizochakaa: SLEENI (SPLEEN)
Spleen, kwa Kiswahili hujulikana kama tini, ni kiungo kilichopo upande wa juu kushoto wa tumbo, karibu na mfupa wa mbavu.
Kazi Kubwa za Spleen:
Kuchuja damu – huondoa chembe nyekundu zilizochakaa.
Kuhifadhi damu ya dharura.
Kuhifadhi na kutoa chembe nyeupe za damu za aina ya lymphocytes.
Kusaidia mfumo wa kinga kwa kugundua na kushambulia bakteria au virusi.
Mchakato wa Kuondoa Chembe Zilizochakaa
Chembe nyekundu za damu huingia katika spleen. [Soma: Madhara ya kuongezewa damu ]
Macrophages (aina ya seli za kinga) zilizopo ndani ya spleen hugundua chembe zilizochakaa.
Seli hizi huziangamiza na kuvunjavunja heme (protini ya rangi ya damu).
Vipande vya heme hubadilishwa kuwa bilirubin, ambavyo hutumwa kwenye ini.
Na Kiungo Kingine Kinachohusika: INI (LIVER)
Baada ya spleen kuvunjavunja chembe, vipande vyake kama bilirubin husafirishwa hadi ini ambako:
Bilirubin huchakatwa zaidi.
Huchanganywa na nyongo (bile) na kisha kuingia kwenye utumbo kusaidia kumeng’enya mafuta.
Sehemu ya bilirubin hutolewa nje ya mwili kupitia kinyesi na mkojo (hii ndiyo hutoa rangi ya njano kwenye mkojo na rangi ya kahawia kwenye kinyesi).
Kwa Nini Ni Muhimu Kuondoa Chembe Zilizochakaa?
Kuepusha msongamano wa damu na kuzuia kuziba kwa mishipa.
Kuepusha matatizo ya kiafya kama hemolytic anemia, ambapo seli huharibika haraka kuliko kawaida.
Kusaidia ini kuendelea kuchakata taka za damu.
Je, Nini Hutokea Kama Spleen Itashindwa Kazi Yake?
Ikiwa tini imevimba au haifanyi kazi ipasavyo:
Chembe nyingi zilizochakaa haziwezi kuondolewa.
Damu inaweza kuwa na seli nyingi zisizo na kazi.
Hatari ya kupata maambukizi huongezeka.
Inaweza kusababisha upungufu wa damu au uvimbe tumboni.
Dalili Zinazoonyesha Spleen Haiwezi Kufanya Kazi Vizuri
Tumbo kujaa upande wa kushoto juu
Uchovu wa mara kwa mara
Upungufu wa damu (anemia)
Kuumwa na kichwa
Kuvimba kwa tini (splenomegaly)
Maswali 20+ Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQs)
1. Ni kiungo gani kinaharibu chembe nyekundu za damu zilizochakaa?
Ni **spleen** (tini), kwa msaada wa ini.
2. Chembe nyekundu huishi kwa muda gani kabla ya kuchakaa?
Kwa wastani wa **siku 120**.
3. Nini hufanyika baada ya chembe nyekundu kuchakaa?
Hupelekwa kwenye tini na kuvunjwa na seli maalum za kinga.
4. Je, ini lina mchango gani katika uharibifu wa chembe hizi?
Huchakata vipande vya chembe vilivyovunjwa kama bilirubin.
5. Nini maana ya bilirubin?
Ni rangi ya manjano inayotokana na kuvunjwa kwa seli nyekundu, huonekana kwenye mkojo au macho ya mgonjwa wa ini.
6. Nini hufanyika ikiwa spleen haifanyi kazi vizuri?
Hali kama anemia, kujaa kwa damu au maambukizi huweza kutokea.
7. Je, spleen inaweza kuondolewa?
Ndiyo, lakini mgonjwa huhitaji uangalizi maalum kwa sababu ya kupungua kwa kinga.
8. Kuvimba kwa tini husababishwa na nini?
Maambukizi, magonjwa ya ini, au uvimbe wa damu unaosababishwa na magonjwa ya damu.
9. Je, mtu anaweza kuishi bila spleen?
Ndiyo, lakini kinga ya mwili hupungua sana.
10. Ni vyakula gani vinaweza kusaidia afya ya spleen?
Matunda, mboga za majani, samaki, na vyakula vyenye chuma kama dengu na maini.
11. Je, kuna dawa za kuimarisha kazi ya spleen?
Dawa za kuongeza damu na za kuzuia maambukizi huweza kusaidia, lakini zifuatilie kwa ushauri wa daktari.
12. Mgonjwa wa seli mundu ana uhusiano gani na spleen?
Spleen huathirika mapema kwa wagonjwa wa seli mundu kutokana na kuharibu seli kwa kasi.
13. Kupima spleen hufanyika vipi?
Kwa kutumia ultrasound au CT-scan.
14. Bilirubin ikizidi mwilini husababisha nini?
Hupelekea **jaudisi (jaundice)** – macho na ngozi kuwa ya manjano.
15. Chembe nyekundu nyingi zilizochakaa zinaweza kusababisha nini?
Kuziba kwa mishipa, upungufu wa damu na matatizo ya ini.
16. Je, ini linaweza kushindwa kuchakata bilirubin?
Ndiyo, hasa kwa magonjwa kama hepatitis au cirrhosis.
17. Hali ya kuchakaa kwa seli nyekundu kwa kasi inaitwaje?
Inaitwa **hemolytic anemia**.
18. Je, spleen inahifadhi damu?
Ndiyo, ina hifadhi ya damu ya dharura kwa matumizi ya mwili.
19. Chembe nyekundu zinatengenezwa wapi?
Katika **mfupa wa uboho (bone marrow)**.
20. Je, spleen huhusiana na mfumo wa kinga?
Ndiyo, spleen ni sehemu muhimu ya mfumo wa kinga ya mwili.
