Kirusi cha korona (Coronavirus) ni kundi la virusi vinavyosababisha magonjwa mbalimbali kwa binadamu na wanyama. Kwa binadamu, baadhi ya aina zake husababisha maambukizi ya kawaida ya njia ya hewa ya juu (kama mafua), lakini aina hatari zaidi kama SARS-CoV, MERS-CoV na SARS-CoV-2 (kinachosababisha COVID-19) zimekuwa na madhara makubwa kiafya duniani.
Nini Maana ya Kirusi cha Korona?
Neno “corona” limetokana na neno la Kilatini lenye maana ya taji, kutokana na sura ya virusi hivi chini ya darubini ya elektroni vinavyoonekana kana kwamba vina miiba ya duara inayofanana na taji. Virusi hivi ni vya familia ya Coronaviridae.
Aina za Virusi vya Korona kwa Binadamu
Kuna aina kadhaa za virusi vya korona vinavyoweza kumwathiri binadamu, vikiwemo:
229E (alpha coronavirus)
NL63 (alpha coronavirus)
OC43 (beta coronavirus)
HKU1 (beta coronavirus)
MERS-CoV (Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus)
SARS-CoV (Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus)
SARS-CoV-2 (Virusi vinavyosababisha COVID-19)
Jinsi Kirusi cha Korona Kinaenea
Virusi vya korona huenea kwa njia kuu zifuatazo:
Matone ya hewa (droplets) kutoka kwa mtu aliyeambukizwa kupitia kukohoa au kupiga chafya.
Kugusa nyuso au vitu vilivyo na virusi kisha kugusa mdomo, pua au macho.
Mawasiliano ya karibu kama kushikana mikono bila kujihadhari.
Katika baadhi ya mazingira, huweza kuenea kupitia chembe ndogo sana (aerosols).
Dalili Zinazoweza Kujitokeza Baada ya Maambukizi
Dalili hutegemea aina ya virusi na nguvu ya kinga ya mwili. Kwa COVID-19 (SARS-CoV-2), dalili za kawaida ni:
Homa
Kikohozi kikavu
Uchovu
Kupumua kwa shida
Kupoteza ladha au harufu
Maumivu ya mwili na koo
Kwa baadhi ya watu, maambukizi yanaweza kuwa makali zaidi na kusababisha nimonia, kushindwa kupumua, au hata kifo.
Tiba na Kinga ya Virusi vya Korona
Hakuna tiba ya moja kwa moja ya virusi vyote vya korona, lakini matibabu husaidia kupunguza dalili.
Kwa COVID-19, dawa za kupunguza makali, oksijeni na tiba shufaa (oxygen therapy) hutumika kwa wagonjwa mahututi.
Chanjo zimeendelezwa na zinaendelea kutumika kupunguza maambukizi na madhara ya COVID-19.
Hatua za kujikinga ni pamoja na:
Kuosha mikono mara kwa mara
Kutumia barakoa sehemu zenye watu wengi
Kuepuka mikusanyiko
Kupata chanjo
Maswali Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQs)
Je, kirusi cha korona ni kipya?
Virusi vya korona haviko vipya; vimekuwepo tangu zamani. Hata hivyo, aina mpya kama SARS-CoV-2 ndiyo iliyoleta janga la kimataifa.
Korona huenezwa vipi?
Husambaa kupitia matone ya hewa, kugusa nyuso zilizo na virusi, na mawasiliano ya karibu na wagonjwa.
Dalili za awali za maambukizi ya korona ni zipi?
Homa, kikohozi kikavu, uchovu, na kupoteza ladha au harufu.
Je, kuna dawa maalum ya kutibu korona?
Hakuna dawa ya moja kwa moja, ila tiba ya kusaidia kupunguza dalili na chanjo za kinga zipo.
Je, kila mtu hupata dalili kali za korona?
Hapana, wengine hupata dalili ndogo au hawapati dalili kabisa, lakini bado wanaweza kusambaza virusi.
Chanjo ya COVID-19 inalinda kwa kiwango gani?
Chanjo hupunguza uwezekano wa kupata maambukizi makali na kulazwa hospitalini.
Virusi vya korona huathiri wanyama pia?
Ndiyo, baadhi ya aina huathiri wanyama kama paka, mbwa na popo.
Kwa nini virusi hivi vinaitwa “corona”?
Kwa sababu vinaonekana chini ya darubini vikiwa na umbo la duara lenye miiba kama taji.
Je, korona inaweza kuambukizwa tena baada ya kupona?
Ndiyo, mtu anaweza kuambukizwa tena hasa kutokana na aina mpya (variants).
Ni hatua zipi bora za kujikinga na korona?
Kuvaa barakoa, kunawa mikono, kuepuka mikusanyiko na kupata chanjo.
Je, watoto wanaweza kuambukizwa korona?
Ndiyo, ingawa mara nyingi huonyesha dalili nyepesi kuliko watu wazima.
Korona na mafua ni kitu kimoja?
Hapana, ni magonjwa tofauti yanayosababishwa na virusi tofauti, japo dalili zinafanana.
Je, kuna chakula kinachoweza kuzuia korona?
Hakuna chakula kinachozuia moja kwa moja, lakini lishe bora huimarisha kinga ya mwili.
Maambukizi ya korona hudumu kwa muda gani?
Kwa watu wengi, dalili hudumu kati ya siku 7 hadi 14, lakini wengine hupata madhara ya muda mrefu.
Korona inaweza kusababisha madhara ya muda mrefu?
Ndiyo, baadhi ya watu hupata “long COVID” yenye uchovu na matatizo ya kupumua kwa muda mrefu.
Je, wanyama wa kufugwa wanaweza kueneza korona?
Kwa sasa, hatari ni ndogo sana, ingawa baadhi ya wanyama wanaweza kuambukizwa.
Korona huenea zaidi wapi?
Sehemu zenye msongamano wa watu na zisizo na hewa ya kutosha.
Ni nani yuko kwenye hatari zaidi ya kupata korona kali?
Wazee, watu wenye magonjwa sugu (kama kisukari na presha), na wale wenye kinga dhaifu.
Je, kuna tofauti kati ya SARS, MERS na COVID-19?
Ndiyo, zote zinasababishwa na virusi vya korona lakini ni aina tofauti zenye viwango tofauti vya hatari.
Je, bado kuna hatari ya korona leo?
Ndiyo, bado kuna maambukizi duniani, ingawa udhibiti na chanjo zimepunguza madhara yake.
