Katiba ni sheria mama ya nchi inayoweka misingi ya utawala, haki za wananchi, na mgawanyo wa madaraka kati ya mihimili ya serikali. Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ya mwaka 1977 ni mwongozo mkuu wa utawala wa nchi, ikielezea misingi ya Muungano wa Tanganyika na Zanzibar, haki za binadamu, na majukumu ya serikali na wananchi.
Historia ya Katiba ya Tanzania
Tanzania imepata katiba mbalimbali tangu uhuru wake, ambazo ni:
Katiba ya Uhuru ya 1961 – Ilitungwa chini ya usimamizi wa Uingereza wakati wa uhuru wa Tanganyika.
Katiba ya Jamhuri ya 1962 – Iliifanya Tanganyika kuwa jamhuri na kumpa rais mamlaka makubwa.
Katiba ya Muungano ya 1964 – Baada ya Muungano wa Tanganyika na Zanzibar, katiba mpya ilitungwa kuweka msingi wa nchi moja.
Katiba ya Muda ya 1965 – Iliweka mfumo wa chama kimoja cha siasa (TANU).
Katiba ya 1977 – Katiba hii ilitungwa ili kuimarisha Muungano na mfumo wa kisiasa wa wakati huo. Hadi sasa, hii ndiyo Katiba inayotumika, ikiwa imefanyiwa marekebisho kadhaa.
Muundo wa Katiba ya 1977
Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ina ibara 152, zikiwa zimegawanywa katika sura mbalimbali. Baadhi ya sura muhimu ni:
(a) Sura ya Kwanza: Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
Inaelezea kuwa Tanzania ni nchi moja inayoundwa na Tanganyika na Zanzibar.
Inatambua muundo wa serikali mbili: Serikali ya Muungano na Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar.
(b) Sura ya Pili: Sera ya Msingi ya Taifa
Inaeleza misingi ya taifa kama vile demokrasia, amani, mshikamano, na utawala wa sheria.
(c) Sura ya Tatu: Haki za Binadamu
Inaorodhesha haki za msingi za binadamu kama haki ya kuishi, uhuru wa maoni, haki ya kumiliki mali, na usawa mbele ya sheria.
(d) Sura ya Nne: Rais na Serikali
Rais ni mkuu wa nchi na serikali.
Rais ana mamlaka ya kuteua mawaziri, majaji, na maofisa wengine wa serikali.
(e) Sura ya Tano: Bunge
Bunge lina mamlaka ya kutunga sheria na kuisimamia serikali.
Linaundwa na wabunge wa kuchaguliwa na walioteuliwa.
(f) Sura ya Sita: Mahakama
Mahakama ina jukumu la kutafsiri sheria na kutoa haki.
Inajumuisha Mahakama Kuu, Mahakama ya Rufaa, na mahakama nyinginezo.
Soma Hii :Sheria ya Malezi ya mtoto kwa wazazi Waliotengana
(g) Sura ya Saba: Serikali za Mitaa
Serikali za mitaa zinahusika na maendeleo ya jamii katika ngazi ya wilaya na kata.
(h) Sura ya Nane: Mambo ya Muungano
Inaorodhesha mambo yanayoshughulikiwa na Serikali ya Muungano, kama ulinzi, sarafu, na uhusiano wa kimataifa.
Vifungu Muhimu vya Katiba ya 1977
Baadhi ya vifungu muhimu vya Katiba ni:
Ibara ya 3(1): Tanzania ni nchi inayofuata mfumo wa vyama vingi vya siasa.
Ibara ya 5(1): Kila raia wa Tanzania mwenye umri wa miaka 18 na zaidi ana haki ya kupiga kura.
Ibara ya 13(1): Wananchi wote ni sawa mbele ya sheria bila kujali jinsia, dini, au kabila.
Ibara ya 14: Kila mtu ana haki ya kuishi.
Ibara ya 63: Bunge lina mamlaka ya kusimamia serikali na kutunga sheria.
Ibara ya 107A: Mahakama zina mamlaka ya mwisho katika utoaji wa haki.
Marekebisho ya Katiba
Tangu kupitishwa mwaka 1977, Katiba ya Tanzania imefanyiwa marekebisho zaidi ya 15 ili kuendana na mabadiliko ya kijamii na kisiasa. Baadhi ya marekebisho muhimu ni:
Marekebisho ya 1984 – Yaliongeza sura ya haki za binadamu.
Marekebisho ya 1992 – Yaliruhusu mfumo wa vyama vingi vya siasa.
Marekebisho ya 2000 – Yaliweka ukomo wa mihula miwili kwa rais wa Tanzania.
Marekebisho ya 2011 – Yalizindua mchakato wa Katiba Mpya.
Licha ya juhudi za kuandika Katiba Mpya, mchakato huo haujakamilika rasmi.
Changamoto za Katiba ya 1977
Licha ya kuwa mwongozo muhimu wa utawala, Katiba ya Tanzania ina changamoto kadhaa:
Muundo wa Muungano – Wapo wanaodai kuwa Zanzibar inapaswa kuwa na mamlaka zaidi.
Mamlaka Makubwa ya Rais – Rais ana mamlaka makubwa, ikiwemo uteuzi wa viongozi wa vyombo vya dola.
Haki za Binadamu – Licha ya kuwa na sura ya haki za binadamu, bado kuna changamoto za uhuru wa vyombo vya habari na haki za kiraia.
Mchakato wa Katiba Mpya – Pamoja na juhudi za kuandika Katiba Mpya, bado haijakamilika na inasubiri mwafaka wa kitaifa.
Je, Tanzania Inahitaji Katiba Mpya?
Mjadala kuhusu Katiba Mpya umeendelea kwa muda mrefu. Wanaounga mkono Katiba Mpya wanadai kuwa Katiba ya 1977:
Imepitwa na wakati na haiendani na mabadiliko ya kisiasa na kijamii.
Haitoi uwakilishi wa kutosha kwa wananchi katika maamuzi makubwa ya kitaifa.
Haina mgawanyo mzuri wa madaraka kati ya mihimili ya dola.
Kwa upande mwingine, wapo wanaoamini kuwa marekebisho yanaweza kufanywa badala ya kuandika Katiba Mpya.
DOWNLOAD KATIBA YA JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA
