Magonjwa ya zinaa (Sexually Transmitted Infections – STIs) ni kundi la magonjwa yanayoambukizwa hasa kwa njia ya kujamiiana. Mara nyingi huambukiza bila dalili za wazi, na mtu anaweza kuwa nayo kwa muda mrefu bila kujua. Kupima afya ya zinaa mara kwa mara ni muhimu sana kwa watu wanaojihusisha na ngono, hasa bila kutumia kinga.
NI KWANINI UPIME MAGONJWA YA ZINAA?
Kugundua mapema kabla ya madhara makubwa kutokea kama ugumba au maambukizi kwa watoto wachanga.
Kuwalinda wapenzi wako, kwa kuwa unaweza kuwa na ugonjwa bila kujua na kumwambukiza mwenza wako.
Kudhibiti kusambaa kwa magonjwa haya kwenye jamii.
Kuweka rekodi ya afya ya uzazi safi, hasa kabla ya ndoa au ujauzito.
NI WAKATI GANI NI BORA KUPIMA?
Baada ya kushiriki ngono bila kinga (hasa na mtu usiyemjua vizuri).
Unapobadilisha mwenza wa ngono.
Ukiona dalili kama kutokwa na majimaji yasiyo ya kawaida, kuwashwa ukeni au uume, vidonda sehemu za siri, maumivu wakati wa kukojoa au kujamiiana.
Wanawake wajawazito — kama sehemu ya uchunguzi wa afya ya uzazi.
Kwa watu walioko kwenye ndoa au uhusiano wa kudumu — kupima mara moja kwa mwaka au kila baada ya miezi 6 ni salama zaidi.
JINSI YA KUPIMA MAGONJWA YA ZINAA
1. Hudhuria Kliniki au Kituo cha Afya
Tembelea hospitali ya serikali, zahanati au kituo binafsi chenye huduma za afya ya uzazi au kliniki ya VVU/UKIMWI. Watoa huduma watakuelekeza aina ya vipimo kulingana na dalili zako au hatari unazokumbana nazo.
2. Ushauri Nasaha (Counseling)
Kabla ya kupimwa, wataalamu wa afya watakuelezea madhumuni ya vipimo, jinsi vinavyofanyika, na haki zako kama mgonjwa. Wanahakikisha huna wasiwasi au hofu isiyo ya lazima.
3. Kuchukuliwa Sampuli
Kutegemea na ugonjwa unaoshukiwa, sampuli zinaweza kuwa:
Damu – kupima HIV, syphilis, hepatitis B na C
Mkojo – chlamydia, gonorrhea
Majimaji ukeni au kutoka uume – kwa uchunguzi wa trichomoniasis, bacterial vaginosis, na kadhalika
Kupakwa kwa pamba sehemu za siri (swab) – kuangalia fangasi, herpes, HPV n.k.
Kupima mate au kupiga picha za viwango vya virusi (sasa hivi kuna test za haraka kwa HIV kwa kutumia mate)
4. Kungoja Majibu
Baadhi ya vipimo kama vya HIV vinaweza kutoa majibu ndani ya dakika 15 (rapid test), lakini vingine huchukua siku moja hadi wiki kulingana na aina ya maabara.
5. Kupokea Matokeo na Ushauri wa Kitaalamu
Baada ya kupata matokeo, utapewa ushauri:
Ikiwa huna maambukizi — utaelekezwa namna ya kujikinga.
Ikiwa una maambukizi — utapewa dawa (antibiotiki au antivirali) au rufaa ya kitaalamu kwa matibabu ya kina.
AINA ZA MAGONJWA YA ZINAA YANAYOPIMWA
| Gonjwa la Zinaa | Aina ya Kipimo |
|---|---|
| HIV/UKIMWI | Kipimo cha Damu au Mate |
| Gonorrhea | Mkojo au Swab |
| Chlamydia | Mkojo au Swab |
| Syphilis | Kipimo cha Damu |
| Herpes (HSV) | Swab ya kidonda au Damu |
| HPV | Pap smear au DNA test |
| Trichomoniasis | Majimaji ya uke kwa darubini |
| Hepatitis B & C | Kipimo cha Damu |
| Fangasi ya sehemu za siri | Swab ya uke au uume |
VIPIMO VYA HARAKA (Rapid Tests)
Vipimo vya haraka hupatikana kwenye baadhi ya kliniki au mashirika ya afya ya jamii. Faida zake ni:
Hupatikana haraka (dakika 15-30)
Hupunguza hofu ya kusubiri
Huweza kufanyika hata kwenye kambi za afya, shule au kazini
JE, NINAWEZA KUPIMA NYUMBANI?
Ndiyo. Sasa hivi kuna home testing kits (hasa kwa HIV, chlamydia, na gonorrhea). Lakini ni muhimu kuhakikisha zimetolewa na taasisi zinazoaminika au maduka ya dawa yaliyoidhinishwa.
MASWALI YAULIZWAYO MARA KWA MARA (FAQs)
Je, kupima magonjwa ya zinaa kunaumiza?
Hapana. Vipimo vingi havina maumivu. Baadhi hujumuisha kuchukuliwa damu au mkojo tu.
Ninaweza kupimwa bila kutoa majina yangu?
Ndiyo. Kwenye baadhi ya vituo unaruhusiwa kupima bila kujitambulisha (anonymous testing).
Vipimo vya hospitali ni vya siri?
Ndiyo. Sheria ya afya inalinda faragha ya mgonjwa. Matokeo yako hayawezi kuenezwa bila ruhusa yako.
Nifanyeje nikipatikana na ugonjwa wa zinaa?
Fuata maelekezo ya daktari, tumia dawa kama ulivyoelekezwa, na mjulishe mwenza wako ili apime pia.
Ninaweza kupima magonjwa ya zinaa nikiwa mjamzito?
Ndiyo, tena inashauriwa sana ili kuhakikisha usalama wa mtoto tumboni.
Je, ni lazima kuwa na dalili ndipo nipime?
Hapana. Watu wengi hawana dalili lakini bado wanaambukiza na kupata madhara makubwa.
Vipimo ni bure?
Kwenye hospitali za serikali au mashirika ya afya ya jamii mara nyingi ni bure au gharama nafuu.
Ninaweza kupima kila baada ya muda gani?
Inashauriwa kupima kila miezi 3 hadi 6 kama unashiriki ngono mara kwa mara au uko kwenye hatari kubwa.
