Vidonda vya tumbo ni hali ya kiafya inayosababishwa na kuharibika kwa ukuta wa ndani wa tumbo au utumbo mdogo kutokana na asidi kali ya tumbo. Wakati mwingine, mtu mwenye vidonda vya tumbo anaweza kupata dalili kali na za ghafla zinazohitaji msaada wa haraka kabla ya kufikishwa hospitalini. Hii ndiyo tunaiita huduma ya kwanza.
Dalili za Mtu Mwenye Vidonda vya Tumbo Anayehitaji Huduma ya Kwanza
Maumivu makali ya ghafla sehemu ya juu ya tumbo
Kichefuchefu au kutapika damu au kitu cheusi kama mavi ya mbuzi
Damu kwenye kinyesi au kinyesi cheusi chenye harufu kali
Hali ya kuchanganyikiwa au kupoteza fahamu
Kuvuja jasho sana au ngozi kuwa baridi
Mapigo ya moyo kwenda haraka (tachycardia)
Hatua za Huduma ya Kwanza kwa Mgonjwa wa Vidonda vya Tumbo
1. Mtoa huduma awe mtulivu na kumhakikishia mgonjwa usalama
Mgonjwa hupata hofu kubwa wakati wa maumivu makali. Mtoa huduma anatakiwa kuzungumza kwa sauti ya utulivu na kuhakikisha mgonjwa kuwa atasaidiwa.
2. Mweka mgonjwa katika hali nzuri ya kupumzika
Mlalisha mgonjwa kwenye mgongo au upande, akiwa na kichwa juu kidogo. Epuka kumlaza kifudifudi au kumrusha rusha.
3. Mpatie maji kidogo ya kunywa (kama hajatapika damu)
Ikiwa hana dalili za kutapika damu au kupoteza fahamu, unaweza kumpa maji kidogo ya vuguvugu kusaidia kutuliza asidi. Usimpe maziwa, soda, kahawa, au vinywaji vyenye kafeini.
4. Usimpe chakula au dawa yoyote
Wakati wa huduma ya kwanza, epuka kumpa chakula au dawa bila ushauri wa daktari. Dawa zisizo sahihi zinaweza kuzidisha hali au kusababisha sumu tumboni.
5. Angalia dalili za hatari
Kama mgonjwa anatapika damu, ana kinyesi cheusi, au anapoteza fahamu — hizi ni dalili za dharura zinazohitaji uhamisho wa haraka hospitali.
6. Wasiliana na kituo cha afya cha karibu
Piga simu kwa huduma ya dharura au tafuta usafiri wa haraka kwenda hospitalini. Mweleze mhudumu dalili zote alizonazo mgonjwa.
7. Mwelekeze kupumua taratibu kama ana maumivu ya kupindukia
Kama anaweza kuzungumza, mwelekeze apumue polepole kwa kina ili kusaidia kupunguza hofu na maumivu.
8. Hakikisha mgonjwa anapata hewa safi
Fungua madirisha au mpeleke sehemu yenye hewa ya kutosha ili kusaidia kupunguza hali ya kuchanganyikiwa au kizunguzungu.
9. Usimrudishe mgonjwa kitandani mara baada ya kutapika
Kama ametapika, mgeuze ubavu mmoja ili kuzuia kushindwa kupumua kwa kuvuta matapishi (aspiration).
10. Mwandikie taarifa muhimu
Ikiwa mnaelekea hospitalini, andika kwenye karatasi au simu:
Dawa alizowahi kutumia
Aina ya maumivu na muda yalipoanza
Kitu chochote alichokula kabla ya maumivu
Kama ana historia ya vidonda vya tumbo
Mambo ya Kuepuka Katika Huduma ya Kwanza kwa Mgonjwa wa Vidonda vya Tumbo
Usimpe chakula hata kama ana njaa
Usimpe dawa ya maumivu kama paracetamol au aspirin
Usimlazimishe kunywa maji ikiwa anatapika au hana fahamu
Usimlazimishe kuamka au kutembea akiwa na maumivu makali
Usimwache peke yake akiwa hajitambui
Baada ya Huduma ya Kwanza – Nini Kifanyike?
Mara tu baada ya huduma ya kwanza na mgonjwa kuwasilishwa hospitalini:
Hakikisha anafanyiwa vipimo vya asidi ya tumbo na H. pylori
Mshauri daktari amwandikie dawa za kupunguza asidi (PPIs)
Asaini mpango wa lishe maalum isiyochochea asidi
Afuatilie kwa karibu kila dalili mpya itakayojitokeza
MASWALI YANAYOULIZWA MARA KWA MARA (FAQS)
Je, ni vyema kumpa mgonjwa wa vidonda vya tumbo maziwa wakati wa maumivu?
Hapana. Maziwa yanaweza kutuliza kwa muda mfupi lakini baadaye huongeza uzalishaji wa asidi tumboni.
Je, dawa ya maumivu kama paracetamol inafaa kutumika?
Paracetamol inaweza kuwa salama kwa kiasi, lakini ni bora kutumia dawa maalum zilizoelekezwa na daktari.
Ni lini mtu mwenye vidonda vya tumbo anahitaji kwenda hospitali haraka?
Anapopata maumivu makali, kutapika damu, kupoteza fahamu au kuwa na kinyesi cheusi.
Je, mtu mwenye vidonda vya tumbo anaweza kupewa dawa ya mitishamba wakati wa huduma ya kwanza?
Hapana. Dawa za mitishamba zisizo na kipimo sahihi zinaweza kuongeza hatari ya maambukizi au sumu tumboni.
Kwa nini ni muhimu kutopatia mgonjwa chakula wakati wa huduma ya kwanza?
Chakula kinaweza kuchochea asidi zaidi na kuongeza maumivu au hatari ya kutapika.
Je, kuna nafasi ya mgonjwa kupona ikiwa atapatiwa huduma ya kwanza kwa haraka?
Ndiyo. Huduma ya kwanza ya haraka huongeza uwezekano wa kupona na kupunguza hatari ya madhara makubwa.
Ni vinywaji gani vinaweza kusaidia kwa haraka?
Maji ya uvuguvugu kidogo yanaweza kusaidia, lakini usimpe vinywaji vya baridi, vyenye sukari au kafeini.
Je, kuna njia za nyumbani za kutuliza maumivu ya vidonda vya tumbo?
Ndiyo, unaweza kutumia maji ya uvuguvugu, kupumzika na kulala kwa kichwa juu, lakini dawa na vipimo ni muhimu.
Mgonjwa wa vidonda vya tumbo anaruhusiwa kupumzika kitandani?
Ndiyo, lakini akiwa ameinua kichwa kidogo na si mara tu baada ya kula au kutapika.
Je, huduma ya kwanza inaweza kutosha kutibu vidonda vya tumbo?
Hapana. Huduma ya kwanza ni ya muda tu hadi atakapopata matibabu kamili hospitalini.
