Katika ulimwengu wa sasa ambapo maambukizi ya Virusi vya UKIMWI (VVU) bado ni changamoto kubwa, hatua za dharura za kinga ni muhimu sana. Mojawapo ya hatua hizo ni matumizi ya dawa za PEP (Post-Exposure Prophylaxis) – yaani dawa za kuzuia maambukizi ya VVU baada ya kuambukizwa kwa hofu, kabla ya virusi kujijenga mwilini.
Kwa lugha rahisi, PEP ni seti ya dawa za kupunguza uwezekano wa kuambukizwa VVU iwapo mtu atadhani kuwa ameambukizwa, kwa mfano baada ya kushiriki ngono isiyo salama au kujeruhiwa na kifaa chenye damu yenye VVU.
PEP ni nini?
PEP ni dawa za ARV (antiretroviral) zinazotolewa kwa mtu ambaye ameweza kuingia kwenye hatari ya kuambukizwa VVU. Hii ni njia ya dharura inayotakiwa kutumiwa ndani ya saa 72 (masaa matatu makubwa) tangu mtu ahisi ameingia kwenye hatari ya kuambukizwa.
Wakati Gani Unapaswa Kuchukua PEP?
PEP inapaswa kutumika haraka iwezekanavyo baada ya tukio la hatari kama:
Kushiriki ngono bila kinga na mtu mwenye VVU au anayehisiwa kuwa na maambukizi.
Kufanyiwa ubakaji au kushiriki ngono kwa kulazimishwa.
Kuumia kwa sindano au kifaa chenye damu (kwa wahudumu wa afya).
Kugusana kwa damu ya mtu mwenye VVU na sehemu ya mwili wako yenye jeraha au kovu wazi.
Umuhimu wa Kuchukua PEP Ndani ya Masaa 72
PEP hufanya kazi vyema zaidi ikiwa itachukuliwa mapema – ndani ya saa 2 hadi 24 baada ya tukio. Baada ya saa 72, ufanisi wa dawa hupungua sana, na haishauriwi kuanza matumizi.
Dawa za PEP Zinachukua Muda Gani?
Dawa za PEP hutumika kwa siku 28 mfululizo. Mgonjwa anatakiwa azitume kwa kufuata ratiba ya kila siku bila kukosa ili kufanikisha ufanisi wa kinga hiyo.
Dawa za PEP Zinapatikana Wapi?
PEP hutolewa katika vituo vingi vya afya, hospitali, na kliniki za serikali au binafsi. Nchini Tanzania na mataifa mengine mengi, dawa hizi hutolewa bila malipo au kwa gharama nafuu kwenye vituo vya afya vya umma.
Madhara Yanaweza Kutokea?
Baadhi ya watumiaji wa PEP huweza kupata madhara madogo kama:
Kichefuchefu
Uchovu
Maumivu ya tumbo
Kizunguzungu
Haya madhara huisha baada ya muda mfupi na si kila mtu hupata. Usikatishe kutumia dawa bila ushauri wa daktari.
Je, PEP Inafanya Kazi kwa Asilimia Gani?
PEP inaweza kupunguza uwezekano wa kuambukizwa VVU kwa zaidi ya asilimia 80 hadi 90 iwapo itatumiwa mapema na kwa usahihi.
Maswali Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQs)
PEP ni nini?
PEP ni kifupi cha “Post-Exposure Prophylaxis” – dawa za kuzuia VVU baada ya mtu kuingia kwenye hatari ya kuambukizwa.
Ni lini PEP inapaswa kuchukuliwa?
Ndani ya masaa 72 baada ya tukio la hatari kama ngono bila kinga, ubakaji, au kujeruhiwa na kifaa chenye damu ya mtu mwenye VVU.
Naweza kupata PEP bure?
Ndiyo, katika vituo vingi vya afya vya serikali, PEP hutolewa bila malipo au kwa gharama ndogo.
PEP inachukuliwa kwa muda gani?
Kwa kawaida, PEP inachukuliwa kwa siku 28 mfululizo.
Je, PEP inaweza kuzuia kabisa maambukizi ya VVU?
PEP haidhibitishi kinga asilimia 100, lakini inapunguza kwa zaidi ya 80–90% iwapo itatumika kwa usahihi na mapema.
Nifanye nini kama nimekosa dozi moja ya PEP?
Kunywa dozi hiyo haraka iwezekanavyo. Usiruke dozi mbili mfululizo, na wasiliana na mtaalamu wa afya kwa ushauri.
Ninaweza kutumia PEP mara nyingi?
PEP si dawa ya matumizi ya mara kwa mara. Inapaswa kutumika kwa dharura tu na si njia mbadala ya kinga ya kudumu.
PEP ni salama kwa kila mtu?
Ndiyo, lakini watu wenye matatizo ya figo au ini wanapaswa kupimwa kabla ya kuanza kutumia.
Je, PEP inafaa kwa wanawake wajawazito?
Ndiyo, baadhi ya dawa za PEP zinaweza kutumika kwa wajawazito lakini lazima daktari athibitishe usalama wake.
Naweza kuchukua PEP bila kupimwa VVU?
Lazima upimwe kabla ya kuanza PEP ili kuhakikisha huna VVU tayari, kwani PEP haifanyi kazi kwa walioambukizwa tayari.
Naweza kupata PEP hospitali yoyote?
Hospitali nyingi hasa za serikali na baadhi ya vituo binafsi hutoa PEP. Ni vyema kupiga simu kabla ya kwenda.
Je, watoto wanaweza kutumia PEP?
Ndiyo, watoto waliopata maambukizi au waliobakwa wanaweza kupewa PEP kwa uangalizi wa karibu wa daktari.
Ninawezaje kujua kama PEP imenisaidia?
Baada ya kukamilisha dawa, utashauriwa kupima tena VVU ndani ya wiki 4 hadi 12 ili kuthibitisha hali yako.
Je, kuna mbadala wa PEP?
Hakuna mbadala wa dharura wa PEP. Njia bora ya kuzuia maambukizi ni kutumia kinga kila wakati na kuchunguza afya mara kwa mara.
Je, PEP ina madhara gani makubwa?
Madhara makubwa ni nadra, lakini baadhi ya watu wanaweza kupata matatizo ya ini au figo – ndiyo maana ufuatiliaji ni muhimu.
Naweza kupata PEP nikiwa nje ya nchi?
Ndiyo, nchi nyingi duniani zinatoa PEP kupitia vituo vya afya au hospitali za rufaa.
PEP ni tofauti na PrEP?
Ndiyo. PEP ni kwa dharura baada ya tukio, huku **PrEP** ni dawa ya kila siku ya kuzuia VVU kabla ya mtu kuambukizwa.
Je, mjamzito anaweza kupewa PEP baada ya ubakaji?
Ndiyo, kwa sababu madhara ya kupata VVU ni makubwa, daktari atapendekeza njia salama ya kutumia dawa hizo.
Naweza kupata mimba nikiwa kwenye PEP?
PEP haina uhusiano wa moja kwa moja na uzazi, hivyo kuna uwezekano wa kupata mimba iwapo hakutumiwi kinga.
Ni dawa gani hutumika kwenye PEP?
Dawa maarufu ni pamoja na **Tenofovir, Emtricitabine, na Dolutegravir** – hutolewa kwa mchanganyiko maalum na kwa dozi inayofaa.
Ni kwa nini ni muhimu kufuata ratiba ya PEP kwa makini?
Ili dawa ziwe na ufanisi wa hali ya juu, lazima zitumike kila siku kwa muda kamili wa siku 28. Kukosa dozi hupunguza uwezo wa dawa.
