Stroke, au kiharusi, ni hali hatari inayotokea pale ambapo usambazaji wa damu kwenye sehemu ya ubongo unakatizwa au kupungua kwa kiasi kikubwa. Hali hii hupelekea ubongo kukosa oksijeni na virutubisho, hivyo kusababisha seli za ubongo kufa kwa haraka. Mtu aliyepata stroke huhitaji matibabu ya haraka ili kuepuka madhara makubwa zaidi kama kupooza au kifo.
Aina za Stroke
Ischemic Stroke – Husababishwa na kuganda kwa damu au kuziba kwa mishipa ya damu.
Hemorrhagic Stroke – Hutokea pale mishipa ya damu ubongoni inapopasuka.
Transient Ischemic Attack (TIA) – Inayojulikana kama “mini-stroke”, ni hali ya muda mfupi ya kuziba kwa damu inayotangulia stroke kubwa.
Dawa za Mtu Aliyepata Stroke
1. Dawa za Hospitali (Tiba ya Kisasa)
Tissue Plasminogen Activator (tPA) – Husaidia kuvunjavunja donge la damu (clot). Hutolewa ndani ya masaa 3 hadi 4.5 baada ya stroke.
Aspirin – Hupunguza kuganda kwa damu na kusaidia kuepuka stroke ya pili.
Anticoagulants (mfano Warfarin, Heparin) – Huzuia damu kuganda zaidi.
Antiplatelets (mfano Clopidogrel) – Hupunguza uwezekano wa damu kuganda.
Statins (mfano Atorvastatin) – Hushusha lehemu (cholesterol) na kulinda mishipa ya damu.
Dawa za kushusha shinikizo la damu – Kwa wagonjwa waliopata hemorrhagic stroke.
2. Tiba Asili za Msaidizi (Si mbadala wa hospitali)
Zifuatazo ni tiba asili zinazosaidia kuimarisha afya baada ya stroke:
Tangawizi – Husaidia mzunguko wa damu na kupunguza uvimbe.
Kitunguu saumu – Kinasaidia kupunguza kolesteroli na shinikizo la damu.
Maji ya limao – Husaidia kuondoa sumu mwilini na kuimarisha mishipa ya damu.
Mafuta ya mizeituni – Hupunguza mafuta mabaya kwenye damu.
Lishe bora yenye mboga mboga na matunda – Inasaidia ubongo kupona.
Muhimu: Dawa hizi asilia haziwezi kuchukua nafasi ya matibabu ya hospitali. Ni tiba msaidizi tu.
Hatua Muhimu Baada ya Kupata Stroke
Kuanza Tiba Haraka
Haraka ya kumfikisha mgonjwa hospitali huongeza nafasi ya kupona.Tiba ya Urekebishaji (Rehabilitation)
Mazoezi ya viungo (physical therapy)
Mazoezi ya kuongea (speech therapy)
Mazoezi ya kumbukumbu na akili (occupational therapy)
Lishe Bora
Epuka vyakula vya mafuta mengi na chumvi nyingi
Kula samaki, mboga mboga, matunda, na nafaka zisizokobolewa
Kudhibiti Magonjwa Mengine
Kisukari, shinikizo la damu, na kolesteroli
Usaidizi wa Kisaikolojia na Familia
Mgonjwa anahitaji upendo, subira, na msaada wa kihisia.
Tahadhari na Kinga Dhidi ya Stroke ya Pili
Usivute sigara
Epuka pombe kupita kiasi
Fanya mazoezi mara kwa mara
Pima presha ya damu mara kwa mara
Angalia kiwango cha sukari na mafuta kwenye damu
Maswali Yaulizwayo Mara kwa Mara (FAQs)
Je, stroke inaweza kutibika kabisa?
Ndiyo, lakini inategemea aina ya stroke, muda wa kuanza tiba, na kiwango cha uharibifu wa ubongo. Wengi hupona kwa kiwango kikubwa kwa msaada wa tiba na mazoezi.
Mtu aliyepata stroke anaweza kuishi maisha ya kawaida?
Ndiyo, ikiwa atapata tiba sahihi na kufuata ushauri wa wataalamu wa afya, anaweza kuendelea na maisha yenye furaha na uzalishaji.
Ni kwa muda gani mtu anaweza kuanza kuonyesha maendeleo baada ya stroke?
Baadhi ya watu huanza kuona maendeleo ndani ya wiki chache, lakini wengine huchukua miezi kadhaa. Kila mgonjwa ni wa kipekee.
Ni vyakula gani vinavyopaswa kuepukwa baada ya stroke?
Vyakula vyenye mafuta mengi, chumvi nyingi, sukari nyingi na vyakula vya kukaanga vinapaswa kuepukwa.
Je, tangawizi inaweza kusaidia mgonjwa wa stroke?
Ndiyo, kwa kiasi, inaweza kusaidia katika kuimarisha mzunguko wa damu, lakini haipaswi kuchukua nafasi ya dawa za hospitali.
Mtu aliyepata stroke anaweza kufanya mazoezi?
Ndiyo, lakini chini ya uangalizi wa wataalamu wa afya. Mazoezi husaidia kuimarisha viungo na ubongo.
Je, stroke inaweza kurudi tena?
Ndiyo, ndiyo maana ni muhimu kufuata matibabu na ushauri wa daktari ili kuzuia kurudia kwa stroke.
Ni muda gani dawa ya tPA hutolewa baada ya stroke?
Inapaswa kutolewa ndani ya saa 3 hadi 4.5 baada ya kuanza kwa dalili za stroke.
Je, dawa za hospitali zina madhara?
Zinaweza kuwa na madhara madogo au makubwa kulingana na mwili wa mtu, lakini hutoa faida kubwa zaidi kwa wagonjwa wa stroke.
Ni lini mtu anaweza kuruhusiwa kutoka hospitali baada ya stroke?
Hii inategemea kiwango cha stroke na maendeleo ya mgonjwa. Inaweza kuwa siku chache au wiki kadhaa.
Mgonjwa wa stroke anaweza kula vyakula vya kawaida?
Ndiyo, ila inashauriwa afuate lishe bora yenye virutubisho na yenye kupunguza mafuta na chumvi.
Je, stroke inaweza kusababisha kupooza kabisa?
Inawezekana, hasa ikiwa sehemu kubwa ya ubongo imeathiriwa. Lakini kwa tiba ya haraka, hali hii inaweza kuzuiwa.
Je, kuna tiba ya kudumu kwa stroke?
Hakuna tiba ya kudumu ya stroke, bali kuna njia za kudhibiti madhara yake na kuzuia kurudia kwake.
Je, tiba ya kiasili inasaidia sana kwa stroke?
Tiba ya asili ni msaidizi mzuri lakini haipaswi kuchukua nafasi ya matibabu ya kitabibu.
Je, upasuaji unaweza kufanywa kwa mtu wa stroke?
Ndiyo, hasa kwa hemorrhagic stroke, ambapo damu imetoka kwenye ubongo.
Je, mgonjwa wa stroke anaweza kuongea tena?
Inawezekana kabisa kwa msaada wa speech therapy na mazoezi ya kila siku.
Je, stroke huathiri akili au kumbukumbu?
Ndiyo, lakini hali hii inaweza kurekebishwa kwa mazoezi ya ubongo na tiba maalum.
Je, stress husababisha stroke?
Ndiyo, stress ya muda mrefu inaweza kuongeza shinikizo la damu, ambalo ni hatari ya stroke.
Je, mtu aliyepata stroke anaweza kuzaa?
Ndiyo, lakini anahitaji ushauri wa kitabibu hasa kama ni mwanamke mjamzito au anapanga kupata ujauzito.
Je, stroke inaweza kuzuilika?
Ndiyo, kwa kuishi maisha yenye afya, kudhibiti shinikizo la damu, kolesteroli, kisukari, na kufanya mazoezi mara kwa mara.
