Maambukizi ya njia ya mkojo, kwa kifupi UTI (Urinary Tract Infection), ni tatizo la kiafya linalowaathiri wanaume na wanawake wa rika zote. Ingawa wanawake hupatwa zaidi kutokana na maumbile yao, wanaume pia hawako salama hasa wanapofikia umri mkubwa au wanapokumbwa na matatizo ya tezi dume, kisukari, au maambukizi ya mara kwa mara.
SEHEMU ZINAZOWEZA KUATHIRIWA NA UTI
Urethra – Mrija wa kutoa mkojo
Kibofu cha mkojo (bladder) – Hifadhi ya mkojo
Ureters – Mirija inayounganisha figo na kibofu
Figo – Sehemu ya juu ya mfumo wa mkojo, ambayo ikipata maambukizi ni hatari zaidi (pyelonephritis)
DALILI ZA UTI KWA MWANAMKE
Maumivu au kuungua wakati wa kukojoa
Kukojoa mara kwa mara kuliko kawaida
Kukojoa kiasi kidogo cha mkojo
Maumivu ya chini ya tumbo au nyonga
Mkojo kuwa na harufu kali au rangi isiyo ya kawaida
Kuhisi kutaka kukojoa muda wote hata bila mkojo
Maumivu wakati wa tendo la ndoa
Homa, baridi au kutetemeka (ikiwa maambukizi yamefika figo)
Maumivu ya mgongo (katika kesi kali)
DALILI ZA UTI KWA MWANAUME
Maumivu au kuungua wakati wa kukojoa
Kukojoa mara nyingi hasa nyakati za usiku
Kukojoa kwa shida au mkojo kutoka kwa shinikizo dogo
Mkojo kuwa na damu, ukungu au harufu kali
Maumivu ya korodani au sehemu ya chini ya tumbo
Homa au baridi (kwa maambukizi makali)
Maumivu ya mgongo au kiunoni
Kuhisi kibofu hakijaisha hata baada ya kukojoa
Maumivu wakati wa kukojoa au baada ya tendo la ndoa
SABABU ZA UTI KWA WANAWAKE NA WANAUME
Kwa wanawake:
Urethra fupi (rahisi kwa bakteria kupenya)
Kujisafisha kutoka nyuma kwenda mbele
Kujamiiana bila usafi au bila kutumia kondomu
Mabadiliko ya homoni (hasa wakati wa ujauzito au menopause)
Matumizi ya sabuni zenye kemikali nyingi
Kwa wanaume:
Ugonjwa wa tezi dume (Prostate)
Maambukizi ya zinaa
Kutokutoa mkojo wote vizuri
Kutokunywa maji ya kutosha
Mkojo kubaki kwenye njia ya mkojo kwa muda mrefu
MADHARA YA UTI ISIYOTIBIWA
Maambukizi kuenea hadi kwenye figo
Homa kali na kutetemeka
Upungufu wa nguvu za kiume
Uwezekano wa ugumba (kwa wanaume na wanawake)
Maumivu ya muda mrefu ya nyonga au kiunoni
Figo kushindwa kufanya kazi vizuri
VIPIMO VYA UTI
Urinalysis – Kipimo cha mkojo kuangalia chembechembe za maambukizi
Urine culture – Kutambua aina ya bakteria
Ultrasound – Kama kuna shaka ya mawe, uvimbe au matatizo ya figo
DRE (Digital Rectal Exam) – Kwa wanaume wenye dalili za tezi dume
TIBA YA UTI
Antibiotiki – Kulingana na aina ya bakteria waliopo. Mfano: Ciprofloxacin, Nitrofurantoin, Amoxicillin.
Dawa za kupunguza maumivu – Kama vile paracetamol au ibuprofen
Kunywa maji mengi – Angalau lita 2–3 kwa siku ili kusaidia kusafisha njia ya mkojo
Tiba ya asili (ya kusaidia tu): Juisi ya cranberry, tangawizi, majani ya mpera
KUMBUKA: Usitibu UTI bila ushauri wa daktari kwani matumizi holela ya dawa huleta usugu wa bakteria.
NJIA ZA KUJIKINGA NA UTI
Kunywa maji ya kutosha kila siku
Kukojoa mara baada ya tendo la ndoa
Kufanya usafi wa sehemu za siri vizuri
Epuka kujizuia mkojo kwa muda mrefu
Vaa chupi zinazopitisha hewa (cotton)
Epuka sabuni zenye kemikali kali sehemu za siri
Kwa wanawake: jifute kutoka mbele kwenda nyuma
MASWALI YAULIZWAYO MARA KWA MARA (FAQs)
Je, UTI huambukizwa kwa njia ya ngono?
Ndiyo, hasa kwa wanaume. Maambukizi ya bakteria yanaweza kupenya kupitia ngono isiyo salama.
Je, mwanamke mjamzito anaweza kupata UTI?
Ndiyo. Kwa sababu ya mabadiliko ya homoni na shinikizo kwenye kibofu, wajawazito hupatwa kwa urahisi zaidi.
Ni tofauti gani kati ya UTI na magonjwa ya zinaa?
UTI ni maambukizi ya bakteria wa njia ya mkojo, huku magonjwa ya zinaa huambukizwa kwa njia ya ngono na mara nyingi husababishwa na virusi, bakteria au fangasi.
Je, mtoto anaweza kupata UTI?
Ndiyo. Watoto wachanga na hata wakubwa wanaweza kupata UTI, hasa kwa wasichana.
Je, UTI hupona bila dawa?
Kwa baadhi ya maambukizi mepesi sana, kunywa maji kunaweza kusaidia, lakini dawa ni muhimu kwa tiba kamili.
Je, UTI inaweza kusababisha ugumba?
Ndiyo, ikiwa haitatibiwa mapema, hasa kwa wanaume, inaweza kuathiri mfumo wa uzazi.
Je, mtu anaweza kupata UTI mara kwa mara?
Ndiyo. Maambukizi ya mara kwa mara hutokea hasa kwa wanawake kutokana na maumbile yao.
Je, kuna vyakula vinavyosaidia kuzuia UTI?
Ndiyo. Kunywa maji, juisi ya cranberry, kula matunda yenye vitamini C husaidia kuimarisha kinga ya mwili dhidi ya UTI.
Je, kufanya ngono mara kwa mara husababisha UTI?
Ndiyo, hasa kama usafi hautazingatiwa kabla na baada ya tendo la ndoa.
UTI inaweza kudumu kwa muda gani bila tiba?
Inaweza kujidumiza kwa siku chache hadi wiki, lakini hatari yake huongezeka na inaweza kuenea hadi kwenye figo, jambo linaloweza kuwa hatari zaidi kiafya.
