Maambukizi ya njia ya mkojo (UTI – Urinary Tract Infection) ni tatizo la kiafya linaloathiri mamilioni ya watu kila mwaka duniani kote. Ingawa wanawake huathirika zaidi, wanaume pia hawako salama – hasa wakiwa na matatizo mengine ya kiafya kama tezi dume, kisukari au maambukizi ya zinaa.
UTI ni Nini?
UTI ni maambukizi yanayotokea kwenye sehemu yoyote ya njia ya mkojo, ikiwemo:
Urethra (mrija wa kutoa mkojo)
Kibofu cha mkojo
Ureter (mirija ya kupeleka mkojo kutoka figo hadi kibofu)
Figo
Dalili za UTI kwa Mwanamke
Kwa wanawake, UTI huonekana zaidi kutokana na muundo wa njia yao ya mkojo kuwa mfupi. Hizi ndizo dalili kuu:
1. Maumivu au kuungua unapokojoa
Ni dalili ya kawaida zaidi. Mwanamke huhisi kuchomachoma au kuungua sehemu ya uke wakati wa kukojoa.
2. Hamu ya kukojoa kila mara
Hata baada ya kukojoa, bado huhisi haja ya kurudi tena chooni.
3. Mkojo kuwa na harufu kali au mbaya
Mabadiliko ya harufu ya mkojo huashiria uwepo wa bakteria.
4. Mkojo kuwa na rangi isiyo ya kawaida
Rangi ya mkojo inaweza kuwa ya njano iliyokolea, kahawia au hata kuwa na damu.
5. Maumivu sehemu ya chini ya tumbo
Maumivu au presha sehemu ya chini ya tumbo huashiria maambukizi kwenye kibofu.
6. Kuhisi uchovu au kizunguzungu
UTI inaweza kuleta hali ya uchovu usioeleweka.
7. Homa na baridi ya mwili (ikiwa imefika kwenye figo)
Ikiwa maambukizi yamepanda hadi figo, mwanamke anaweza kupata homa kali, baridi, au kichefuchefu.
Dalili za UTI kwa Mwanaume
Ingawa wanaume wana nafasi ndogo zaidi ya kupata UTI, dalili zao huweza kuwa kali zaidi:
1. Maumivu au kuungua wakati wa kukojoa
Dalili ya msingi inayoonyesha kuna shida kwenye urethra.
2. Mkojo kutoka kwa shida au kwa kiasi kidogo
Kibofu cha mkojo huwa na matatizo ya kutoa mkojo vizuri.
3. Kuhisi haja ya kukojoa kila mara
Mwanaume huhisi kukojoa kila muda mfupi bila kuwa na mkojo mwingi.
4. Mkojo wenye rangi ya ajabu au damu
Mkojo unaweza kubadilika na kuwa na damu au pus.
5. Maumivu sehemu ya chini ya mgongo au kinena
Dalili ya maambukizi kuenea hadi figo au tezi dume.
6. Kutokwa na majimaji yasiyo ya kawaida kutoka kwenye uume
Hasa ikiwa maambukizi yameathiri urethra au yamechanganyika na magonjwa ya zinaa.
7. Homa ya mwili na baridi
Dalili ya UTI iliyofika hatua ya juu (pyelonephritis).
Tofauti Kati ya Dalili za UTI kwa Mwanaume na Mwanamke
| Dalili | Mwanamke | Mwanaume |
|---|---|---|
| Kuungua kukojoa | Sana | Sana |
| Hamu ya kukojoa mara kwa mara | Sana | Wakati mwingine |
| Majimaji ya uke/uume | Wakati mwingine | Mara chache sana |
| Maumivu sehemu ya chini | Ya kawaida | Ya kati hadi makali |
| Homa au baridi | Ikiwa imepanda hadi figo | Mara nyingi kama ni kali |
Nini Husababisha UTI?
Usafi duni wa sehemu za siri
Kujizuia kukojoa kwa muda mrefu
Kukaa na mkojo kwenye kibofu kwa muda mrefu
Kushiriki ngono bila kinga
Kisukari au tezi ya prostate kwa wanaume
Kukosa kunywa maji ya kutosha
Tiba ya Haraka kwa UTI
Kupima mkojo hospitalini
Kunywa maji mengi
Matumizi ya antibiotics kwa ushauri wa daktari
Kutotumia dawa bila vipimo
Njia za Kuzuia UTI
Kunywa maji ya kutosha kila siku
Kukojoa mara moja baada ya kushiriki tendo la ndoa
Kujisafisha kwa njia sahihi kutoka mbele kwenda nyuma (kwa wanawake)
Kutotumia sabuni zenye kemikali sehemu za siri
Kuepuka kujizuia kukojoa
Maswali Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQs)
UTI ni nini hasa?
Ni maambukizi yanayotokea kwenye sehemu yoyote ya njia ya mkojo – kuanzia kwenye urethra, kibofu hadi kwenye figo.
Kwa nini wanawake hupata UTI mara nyingi zaidi?
Kwa sababu urethra yao ni fupi zaidi, hivyo bakteria wanafika haraka kwenye kibofu.
Je, wanaume hupata UTI?
Ndiyo. Ingawa ni nadra kwa wanaume vijana, ni ya kawaida kwa wanaume wakubwa au wenye matatizo ya tezi dume.
UTI inaweza kuambukizwa kupitia ngono?
Ndiyo. Ingawa si ya zinaa moja kwa moja, kufanya ngono bila kinga huongeza hatari ya kupata UTI.
Dalili kuu ya UTI ni ipi?
Kuungua unapokojoa na kukojoa mara kwa mara ni dalili za awali maarufu.
Naweza kupona bila kutumia dawa?
La. Unapaswa kutumia antibiotics baada ya uchunguzi wa kitaalamu.
Je, kunywa maji mengi husaidia?
Ndiyo. Husaidia kusafisha njia ya mkojo kwa haraka.
UTI ni hatari kwa wanawake wajawazito?
Ndiyo. Inaweza kusababisha matatizo kama kujifungua kabla ya wakati au maambukizi kwa mtoto.
Je, kutokwa na damu kwenye mkojo ni kawaida?
Ndiyo. Ni dalili ya UTI kali au inayohusisha kibofu.
Ni lini nenda hospitalini kwa UTI?
Mara tu unapohisi dalili kama kuungua unapokojoa au mkojo wenye harufu mbaya.
UTI huambukizwa kwa kushika choo au kutumia vyoo vya umma?
Sio mara zote, lakini usafi hafifu wa vyoo unaweza kuongeza hatari.
Je, watoto wanaweza kupata UTI?
Ndiyo. Hasa watoto wa kike kutokana na muundo wa njia yao ya mkojo.
UTI inaweza kuathiri nguvu za kiume?
Kama haitatibiwa, inaweza kuathiri mfumo wa uzazi wa mwanaume kwa muda mfupi au mrefu.
UTI inaweza kuenea hadi damu?
Ndiyo. Ikiwa haitatibiwa kwa wakati, inaweza kuwa septicemia (maambukizi kwenye damu).
Je, cranberry juice inasaidia?
Ndiyo. Inasaidia kuzuia bakteria kujishikiza kwenye ukuta wa kibofu.
Ninaweza kutumia dawa za mitishamba kutibu UTI?
Zinaweza kusaidia kupunguza dalili, lakini ni vyema kuchanganya na tiba rasmi.
UTI hujirudia mara kwa mara kwa nini?
Sababu ni pamoja na usafi duni, kushiriki ngono bila kinga, au matatizo ya kiafya ya ndani.
Naweza kuzuia UTI baada ya tendo la ndoa?
Ndiyo. Kukojoa mara moja baada ya tendo la ndoa husaidia sana.
UTI inaweza kuchanganywa na fangasi?
Ndiyo. Dalili kama kuwashwa na maumivu wakati wa kukojoa zinaweza kufanana.
UTI huchukua muda gani kupona?
Kwa kawaida siku 3–7 ukiwa kwenye matibabu sahihi.
