Ugonjwa wa Sickle Cell, unaojulikana pia kama seli mundu, ni hali ya urithi wa damu inayosababisha mchemrano wa seli nyekundu za damu kuwa umbo la “mundu wa ngiri” badala ya duara la kawaida. Hali hii husababisha matatizo ya afya yanayoweza kuwa ya muda mfupi au ya muda mrefu. Makala hii inakueleza dalili, sababu, na tiba za ugonjwa huu.
1. Dalili za Ugonjwa wa Sickle Cell
Dalili za Sickle Cell zinaweza kuonekana mapema kwa mtoto au baadaye katika maisha, na zinaweza kuwa nyepesi au kali. Dalili kuu ni:
Maumivu ya muda mfupi au mrefu: Husababishwa na seli za damu zilizopinda kushindwa kuzunguka vizuri kwenye mishipa. Maumivu yanaweza kutokea sehemu yoyote ya mwili.
Udhaifu na uchovu: Seli mundu hufa mapema, na hivyo kusababisha upungufu wa damu (anemia).
Homa za mara kwa mara: Mgonjwa anaweza kuwa rahisi kupata maambukizi.
Kuchelewa kukua: Watoto wenye seli mundu wanaweza kuwa na ukuaji mdogo kutokana na upungufu wa damu.
Jicho changa au rangi ya hudhurungi/ bluu kwa baadhi ya sehemu za mwili: Hii inatokea kwa sababu ya uhaba wa oksijeni mwilini.
Kuathirika kwa viungo mbalimbali: Mara nyingine ugonjwa unaweza kusababisha matatizo ya figo, moyo, au mapafu.
2. Sababu za Ugonjwa wa Sickle Cell
Ugonjwa wa seli mundu ni urithi wa kiasili, ukitokana na mchanganyiko wa vinasaba vya mzazi. Sababu kuu ni:
Kurithi jeni la Sickle Cell kutoka kwa wazazi: Ili mtoto kupata ugonjwa huu, lazima apewe jeni la seli mundu kutoka kwa kila mzazi.
Tofauti ya vinasaba: Watu wenye jeni moja la seli mundu hufahamika kama wapenzi wa seli mundu (carriers), lakini hawana dalili kali.
Kuhusiana na mazingira: Wakati mwingine tatizo linaweza kuwa mbaya zaidi kutokana na upungufu wa oksijeni au kuambukizwa na baadhi ya magonjwa ya mapafu.
3. Tiba za Ugonjwa wa Sickle Cell
Hadi sasa, Sickle Cell haigongi kabisa, lakini kuna njia za kudhibiti dalili na kuzuia matatizo:
Dawa za kupunguza maumivu: Kutumika wakati wa “crisis” za maumivu.
Matumizi ya dawa ya hydroxyurea: Husaidia kupunguza idadi ya maumivu na dhiki ya seli mundu.
Chanjo na kinga dhidi ya maambukizi: Mgonjwa wa seli mundu ni hatarini kwa maambukizi ya bakteria, hivyo chanjo ni muhimu.
Mabadiliko ya maisha: Kunywa maji vya kutosha, kuepuka msongo wa mawazo, na kula lishe bora.
Upasuaji wa figo au mchanganyiko wa seli nyekundu (bone marrow transplant): Hii ni tiba ya kudumu kwa baadhi ya wagonjwa, lakini inahitaji uchunguzi makini.
FAQs
1. Je Sickle Cell inaambukiza?
Hapana, ni hali ya urithi wa damu na haiwezi kuambukizwa kutoka mtu mmoja kwenda mwingine.
2. Je mtoto wa mzazi mmoja mwenye seli mundu atapata ugonjwa?
Hapana, atakuwa **carrier** tu, na hatakuwa na dalili kali. Mgonjwa hutokea pale ambapo mtoto ana jeni la seli mundu kutoka kwa wazazi wote wawili.
3. Je watu wenye Sickle Cell wanaweza kuishi maisha ya kawaida?
Ndiyo, kwa kudhibiti dalili, kula lishe bora, kuepuka msongo, na kufuatilia afya yao kwa makini, wanaweza kuishi maisha yenye afya.
4. Ni dalili zipi za dharura kwa Sickle Cell?
Maumivu makali yasiyoisha, homa, kupoteza pumzi, au rangi ya bluu kwenye ngozi ni dalili za dharura na zinahitaji hospitali mara moja.
5. Je Sickle Cell inaweza kuonekana mapema kwa watoto?
Ndiyo, uchunguzi wa damu (screening) unaweza kufanyika mapema baada ya kuzaliwa ili kugundua ugonjwa.
