Polio ni ugonjwa unaosababishwa na kirusi kinachoitwa Poliovirus. Ni moja ya magonjwa ya kuambukiza ambayo huathiri mfumo wa neva na wakati mwingine kusababisha kupooza kwa ghafla, hasa kwa watoto chini ya miaka 5. Hata ingawa ugonjwa huu umepungua duniani kutokana na kampeni za chanjo, bado ni tishio katika baadhi ya maeneo.
Sababu za Ugonjwa wa Polio
Kirusi cha Poliovirus – ndicho chanzo kikuu.
Njia za maambukizi:
Kupitia kinyesi chenye virusi (hasa pale ambapo kuna usafi duni wa mazingira).
Kupitia chakula au maji machafu.
Kupitia mate au majimaji ya mtu aliyeambukizwa.
Kukosekana kwa chanjo – watoto na watu wazima ambao hawajapewa chanjo wako kwenye hatari kubwa.
Dalili za Ugonjwa wa Polio
Dalili hutofautiana kulingana na kiwango cha maambukizi:
1. Polio isiyo kali (Mild Polio)
Homa ya ghafla.
Kichefuchefu na kutapika.
Uchovu usio na sababu.
Maumivu ya kichwa.
Maumivu ya koo.
Maumivu ya misuli.
2. Polio ya kati (Non-paralytic polio)
Dalili za awali (za homa).
Shingo kukakamaa.
Maumivu makali ya mgongo na viungo.
Maumivu ya misuli yanayoongezeka.
3. Polio ya kupooza (Paralytic polio) – hali hatari zaidi
Upungufu wa nguvu mwilini ghafla.
Kupooza kwa miguu au mikono.
Maumivu makali ya misuli.
Shida za kupumua (ikiwa misuli ya kifua itaathirika).
Hali hii inaweza kusababisha ulemavu wa kudumu au kifo.
Chanjo ya Polio
Chanjo ndiyo njia bora ya kuzuia ugonjwa huu.
Aina za Chanjo
OPV (Oral Polio Vaccine) – chanjo ya matone ya mdomo.
IPV (Inactivated Polio Vaccine) – sindano yenye virusi vilivyokufa.
Ratiba ya Chanjo (kawaida kwa watoto)
Dozi ya kwanza: wiki 6 baada ya kuzaliwa.
Dozi ya pili: wiki 10.
Dozi ya tatu: wiki 14.
Dozi ya nyongeza hufuatwa kulingana na ratiba ya chanjo ya kitaifa.
Tiba ya Polio
Hakuna dawa ya kuponya polio baada ya mtu kuambukizwa. Hata hivyo, matibabu hulenga kupunguza madhara na kumsaidia mgonjwa kuishi maisha bora.
Njia za Matibabu
Tiba ya viungo (Physiotherapy) kusaidia kuimarisha misuli na kupunguza kupooza.
Msaada wa kupumua kwa wagonjwa wenye shida ya misuli ya kifua.
Madawa ya maumivu kupunguza maumivu ya misuli.
Vifaa vya kusaidia kutembea (crutches, braces, wheelchairs).
Huduma ya muda mrefu kwa wale waliopata kupooza kudumu.
Kuzuia Polio
Chanjo kwa watoto wote kwa wakati.
Usafi wa mazingira na chakula.
Kunywa maji safi na salama.
Kuosha mikono mara kwa mara kwa sabuni.
Maswali ya Mara kwa Mara (FAQs)
Je, polio inaweza kupona yenyewe bila matibabu?
Polio nyepesi inaweza kupona yenyewe, lakini polio ya kupooza haina tiba ya moja kwa moja na husababisha ulemavu wa kudumu.
Kwa nini polio huwapata zaidi watoto chini ya miaka 5?
Watoto wadogo mara nyingi hawana kinga thabiti, na usafi wa mazingira kwao ni changamoto kubwa, hivyo wako kwenye hatari zaidi.
Chanjo ya polio inatoa kinga ya kudumu?
Ndiyo, dozi kamili za chanjo hutoa kinga ya muda mrefu, na mara nyingine kinga ya maisha.
Je, mtu mzima anaweza kupata polio?
Ndiyo, ingawa ni nadra, hasa kwa watu wazima ambao hawakupata chanjo wakiwa watoto.
Polio bado ipo duniani?
Ndiyo, ingawa imepungua sana. Baadhi ya nchi bado zipo kwenye hatari na hufanya kampeni za chanjo za mara kwa mara.
Je, kuna madhara ya chanjo ya polio?
Madhara madogo kama homa ndogo au maumivu sehemu ya sindano yanaweza kutokea, lakini chanjo ni salama na bora zaidi kuliko hatari ya ugonjwa.
Polio husababisha ulemavu wa kudumu?
Ndiyo, hasa pale inaposhambulia mfumo wa neva na kusababisha kupooza. Ulemavu huu mara nyingi ni wa maisha yote.
Kwa nini polio inahusishwa na maji machafu?
Kwa sababu virusi vya polio hupitia kwa njia ya kinyesi na vinaweza kuingia kwenye maji machafu au chakula kisichohifadhiwa vizuri.
Je, mtu aliyepona polio anaweza kurudia kuathirika tena?
Hapana, kwa kawaida mtu aliyepata polio hupata kinga ya maisha, lakini anaweza kuwa na madhara ya kudumu.
Ni lini mtoto anapaswa kuanza kupata chanjo ya polio?
Kuanzia wiki ya 6 baada ya kuzaliwa kulingana na ratiba ya chanjo ya kitaifa.
Polio inatofautiana vipi na ugonjwa wa kupooza mwingine?
Polio husababishwa na kirusi cha polio na mara nyingi husababisha kupooza kwa ghafla, hasa kwenye miguu.
Je, polio inaweza kugunduliwa kabla ya dalili kuonekana?
Ndiyo, vipimo maalum vya maabara vinaweza kubaini uwepo wa kirusi hata kabla ya dalili.
Polio ni hatari kwa maisha ya mtu?
Ndiyo, hasa ikiwa virusi vitashambulia misuli ya kupumua, vinaweza kusababisha kifo.
Je, mtu anaweza kupata polio kwa kugusana na mgonjwa?
Ndiyo, polio huambukizwa kwa urahisi kupitia kinyesi, mate au majimaji ya mgonjwa.
Chanjo ya polio inapewa mara ngapi kwa mtoto?
Mara kadhaa kulingana na ratiba: wiki ya 6, 10, 14 na nyongeza baadaye.
Je, kuna tiba ya asili ya polio?
Hapana. Hakuna tiba ya asili inayoweza kuondoa polio. Kinga hupatikana tu kwa chanjo.
Je, polio inaweza kusababisha matatizo ya muda mrefu?
Ndiyo, baadhi ya waliopata polio hupata hali inayoitwa *Post-polio syndrome* baada ya miaka mingi, ambapo misuli hudhoofika tena.
Polio inaweza kuzuiwa kwa njia nyingine bila chanjo?
Usafi na maji safi hupunguza maambukizi, lakini kinga thabiti hupatikana kupitia chanjo pekee.
Kampeni za chanjo ya polio ni muhimu kwa nini?
Kwa sababu zinasaidia kuhakikisha kila mtoto anapata kinga, na jamii kwa ujumla inalindwa dhidi ya mlipuko.
