Ugonjwa wa ndui (Smallpox) ulikuwa moja ya magonjwa ya kuambukiza yaliyoenea sana duniani kabla ya kutokomezwa kwake rasmi mwaka 1980 kupitia chanjo ya dunia nzima. Hata hivyo, ni muhimu kufahamu historia yake, dalili, sababu na mbinu zilizotumika kutibu au kuzuia kwa ajili ya uelewa wa afya ya jamii.
Dalili za Ugonjwa wa Ndui
Ugonjwa wa ndui hujitokeza kwa dalili ambazo huanza taratibu na kuongezeka kadri siku zinavyopita. Dalili kuu ni:
Homa kali ghafla
Maumivu ya kichwa makali
Maumivu ya mgongo na viungo
Uchovu na kushindwa kufanya kazi
Kichefuchefu na wakati mwingine kutapika
Upele wa ngozi unaoanza kwa vipele vidogo kisha kubadilika kuwa malengelenge yaliyokuwa na usaha.
Madoa usoni, mikononi na miguuni – upele huanza usoni kisha kusambaa mwili mzima.
Vidonda vinavyopona taratibu na kuacha makovu sugu mwilini.
Sababu za Ugonjwa wa Ndui
Ugonjwa huu husababishwa na virusi vya Variola.
Huambukizwa kwa njia ya:
Matone yanayotoka wakati mtu mgonjwa anapokohoa au kupiga chafya.
Kugusana moja kwa moja na maji ya malengelenge au ngozi ya mgonjwa.
Kutumia nguo, vitambaa au vifaa vilivyotumiwa na mgonjwa.
Tiba ya Ugonjwa wa Ndui
Wakati ugonjwa huu ulikuwepo, haukuwa na tiba ya moja kwa moja ya kuua virusi vya ndui, ila matibabu yalihusisha:
Kupunguza dalili: kwa kutumia dawa za maumivu na homa.
Maji na lishe bora: kusaidia mwili kupambana na maambukizi.
Kutengwa kwa wagonjwa: ili kuzuia kuenea kwa ugonjwa.
Chanjo: ndiyo njia kubwa iliyotokomeza ugonjwa huu duniani.
Kwa sasa, ndui imetokomezwa duniani na hakuna maambukizi mapya yanayoripotiwa. Chanjo maalumu ndiyo iliyofanikisha kufutwa kwa ugonjwa huu.
Maswali Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQs)
1. Ndui husababishwa na nini?
Ndui husababishwa na virusi vinavyoitwa Variola virus.
2. Dalili kuu za ndui ni zipi?
Dalili ni pamoja na homa kali, maumivu ya mwili, upele unaosambaa na kuacha makovu.
3. Je, ndui bado ipo duniani?
Hapana, ndui ilitangazwa kutokomezwa rasmi mwaka 1980 na WHO.
4. Ndui huambukizwa vipi?
Huambukizwa kwa kugusana na mgonjwa, kupitia matone ya hewa au vifaa alivyotumia.
5. Ndui ilitibiwaje zamani?
Matibabu yalikuwa ya kupunguza dalili pekee kwani hakukuwa na dawa ya kuua virusi vya ndui.
6. Je, kuna chanjo ya ndui?
Ndiyo, na ndiyo iliyosaidia kutokomeza ugonjwa huu.
7. Je, ndui inaweza kurudi tena?
Kwa sasa haiwezi kurudi kwa njia ya asili kwani imetokomezwa, ila kuna wasiwasi iwapo virusi vitatolewa kutoka maabara.
8. Je, ndui ilikuwa hatari kiasi gani?
Ilikuwa na vifo vya kati ya 20% hadi 40% ya wagonjwa, na waliopona walibaki na makovu.
9. Tofauti kati ya ndui na tetekuwanga ni nini?
Ndui husababishwa na Variola virus na ni hatari zaidi, huku tetekuwanga husababishwa na Varicella-zoster virus na ni rahisi kudhibitiwa.
10. Je, ndui huacha madhara gani?
Huchoma ngozi kwa makovu, na wengine hupoteza kuona iwapo vidonda vimeathiri macho.
11. Ndui iliua watu wangapi kabla ya chanjo?
Inakadiriwa kuwa ndui iliua mamilioni ya watu karne zilizopita duniani.
12. Wagonjwa wa ndui walihusiana vipi na karantini?
Walitengwa ili kuzuia maambukizi kusambaa.
13. Kwa nini ndui inaitwa smallpox?
Kwa Kiingereza, jina smallpox lilitumika kuutofautisha na syphilis (great pox).
14. Je, ndui inaweza kutibika kwa dawa za mitishamba?
Hapana, hakuna ushahidi wa kisayansi unaothibitisha tiba ya mitishamba dhidi ya ndui.
15. WHO ilitangaza lini ugonjwa huu umetokomezwa?
Mnamo mwaka 1980.
16. Je, kuna hifadhi ya virusi vya ndui?
Ndiyo, virusi bado vipo kwenye maabara salama nchini Marekani na Urusi kwa utafiti.
17. Je, ndui huathiri wanyama?
Hapana, ndui huathiri binadamu pekee.
18. Kwa nini makovu ya ndui yalikuwa ya kudumu?
Kwa sababu vidonda vya ndui viliharibu ngozi ya ndani kabisa.
19. Je, wagonjwa wa ndui waliweza kupata ulemavu wa kudumu?
Ndiyo, baadhi walipoteza kuona au kubaki na ulemavu kutokana na madhara ya vidonda.
20. Ndui ilitokomezwa kwa njia ipi?
Kupitia kampeni ya chanjo ya dunia nzima na ufuatiliaji makini wa wagonjwa.
