Cholesterol ni mafuta ya asili yanayopatikana mwilini na pia kwenye vyakula tunavyokula. Ingawa mwili unahitaji cholesterol kwa ajili ya kujenga seli na kutengeneza homoni, kiwango kikubwa cha cholesterol (hasa cholesterol mbaya – LDL) kinaweza kusababisha magonjwa hatari ya moyo na mishipa. Ugonjwa wa cholesterol hutokea pale ambapo kiwango cha mafuta haya mwilini kinapanda kupita kiasi na kuanza kuathiri afya.
Dalili za Ugonjwa wa Cholesterol
Kwa kawaida, cholesterol ya juu haina dalili za moja kwa moja mapema. Hata hivyo, inaweza kusababisha matatizo makubwa ambayo huonyesha dalili zifuatazo:
Maumivu ya kifua (angina) kutokana na kuziba kwa mishipa ya moyo.
Kupumua kwa shida.
Uchovu wa mara kwa mara bila sababu.
Kizunguzungu au maumivu ya kichwa mara kwa mara.
Mikono au miguu kufa ganzi au kuuma kutokana na upungufu wa damu.
Matatizo ya kumbukumbu na kushindwa kuzingatia.
Uvimbe mdogo wa mafuta (xanthomas) unaoonekana chini ya ngozi hasa karibu na macho, mikono au magoti.
Hatari ya shambulio la moyo au kiharusi inapoongezeka.
Sababu za Ugonjwa wa Cholesterol
Visababishi vikuu vya kuongezeka cholesterol ni pamoja na:
Lishe isiyo bora – kula vyakula vyenye mafuta mengi ya wanyama, vyakula vya kukaanga, vyakula vya haraka (fast food) na sukari nyingi.
Kutokufanya mazoezi – maisha ya kukaa bila shughuli huchangia mafuta kukaa mwilini.
Uzito kupita kiasi (obesity) – unachangia kuongezeka kwa LDL na kupungua HDL (cholesterol nzuri).
Uvutaji sigara na unywaji pombe – hupunguza kiwango cha cholesterol nzuri na kuongeza hatari ya kuziba kwa mishipa.
Kurithi (genetic factors) – baadhi ya watu huzaliwa na tatizo la kurithi la cholesterol ya juu (familial hypercholesterolemia).
Umri na jinsia – hatari huongezeka kadri mtu anavyozeeka; wanawake baada ya kukoma hedhi huwa kwenye hatari kubwa zaidi.
Magonjwa mengine – kama vile kisukari, shinikizo la damu na magonjwa ya tezi (thyroid).
Tiba ya Cholesterol
Matibabu hutegemea kiwango cha tatizo na hatari ya afya ya mgonjwa. Njia kuu ni:
1. Mabadiliko ya Mtindo wa Maisha
Lishe bora: kula mboga za majani, matunda, nafaka zisizokobolewa, samaki wenye mafuta mazuri (kama salmon na sardine) na karanga.
Epuka vyakula vyenye mafuta mabaya: nyama yenye mafuta mengi, vyakula vya kukaanga na siagi nyingi.
Kunywa maji ya kutosha kusaidia usafishaji wa mwili.
Fanya mazoezi angalau dakika 30 kwa siku (kukimbia, kutembea haraka, kuogelea n.k).
Punguza pombe na epuka sigara kabisa.
2. Dawa
Madaktari wanaweza kuandika dawa za kupunguza cholesterol ikiwa mabadiliko ya maisha hayatoshi. Dawa zinazotumika ni pamoja na:
Statins – hupunguza kiwango cha cholesterol mwilini.
Bile acid sequestrants – kusaidia kuondoa cholesterol kwenye ini.
Fibrates – hushusha triglycerides na kuongeza HDL.
Niacin – hupunguza LDL na kuongeza HDL.
3. Uchunguzi wa Mara kwa Mara
Ni muhimu kupima cholesterol mara kwa mara hasa baada ya miaka 30, au mapema zaidi kwa walio kwenye hatari kubwa.
Maswali Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQs)
Cholesterol ni nini?
Cholesterol ni aina ya mafuta mwilini yanayohitajika kwa ujenzi wa seli na utengenezaji wa homoni, lakini ikizidi inakuwa hatari kwa afya.
Dalili kuu za cholesterol ya juu ni zipi?
Kwa kawaida haina dalili za mapema, lakini baadaye husababisha maumivu ya kifua, kupumua kwa shida, kizunguzungu na hatari ya shambulio la moyo.
Cholesterol nzuri na mbaya ni ipi?
HDL ni cholesterol nzuri kwa sababu husafisha mafuta mabaya mwilini, wakati LDL ni cholesterol mbaya kwa sababu huziba mishipa ya damu.
Ni vyakula gani vinavyoongeza cholesterol?
Vyakula vyenye mafuta ya wanyama, vyakula vya kukaanga, nyama nyekundu yenye mafuta, siagi na fast food.
Ni vyakula gani bora kwa kupunguza cholesterol?
Mboga za majani, matunda, nafaka zisizokobolewa, samaki wenye mafuta mazuri, karanga na mbegu.
Je, cholesterol ya juu inaweza kusababisha kiharusi?
Ndiyo, kuziba kwa mishipa kunasababisha damu kushindwa kupita kwenye ubongo na hivyo kuongeza hatari ya kiharusi.
Cholesterol hupimwa vipi?
Kwa kipimo cha damu kinachoitwa lipid profile ambacho hupima LDL, HDL na triglycerides.
Je, watoto wanaweza kuwa na cholesterol ya juu?
Ndiyo, hasa kama kuna historia ya familia ya cholesterol au mtoto ana uzito kupita kiasi.
Kufanya mazoezi kuna msaada gani kwa cholesterol?
Mazoezi hupunguza LDL na triglycerides na kuongeza HDL, hivyo kulinda moyo.
Je, cholesterol ya juu ni ya kurithi?
Ndiyo, ipo hali ya kurithi iitwayo familial hypercholesterolemia.
Cholesterol inahusiana vipi na moyo?
Kiwango cha juu cha LDL huziba mishipa ya moyo na kusababisha angina au shambulio la moyo.
Ni mara ngapi mtu anatakiwa kupima cholesterol?
Angalau mara moja kila baada ya miaka 4 kwa watu wazima wenye afya, na mara kwa mara zaidi kwa walio kwenye hatari.
Je, dawa za cholesterol ni salama?
Ndiyo, zikitumika kwa ushauri wa daktari, ingawa zinaweza kuwa na madhara madogo kwa baadhi ya watu.
Cholesterol ya juu inaweza kuathiri kumbukumbu?
Ndiyo, kuziba kwa mishipa huathiri mtiririko wa damu kwenye ubongo na kusababisha matatizo ya kumbukumbu.
Je, mtu mwembamba anaweza kuwa na cholesterol ya juu?
Ndiyo, si lazima uwe mnene; lishe na kurithi pia huchangia.
Ni kinywaji gani husaidia kupunguza cholesterol?
Maji, juisi ya mboga, chai ya kijani na maji yenye limao husaidia kusafisha mwili.
Cholesterol na shinikizo la damu vinahusiana vipi?
Cholesterol huziba mishipa na kufanya moyo usukume damu kwa nguvu zaidi, hivyo kuongeza shinikizo la damu.
Je, cholesterol inaweza kushuka bila dawa?
Ndiyo, kwa lishe bora, mazoezi na kuepuka sigara na pombe.
Kupunguza uzito husaidia cholesterol?
Ndiyo, kupunguza kilo huchangia kupunguza LDL na kuongeza HDL.
Ni hatari gani kubwa ya cholesterol ya juu?
Shambulio la moyo, kiharusi, ugonjwa wa mishipa ya damu na kifo cha ghafla.
