Malaria ni ugonjwa hatari unaosababishwa na vimelea vya Plasmodium, vinavyoenezwa na mbu wa kike wa aina ya Anopheles. Ingawa malaria huathiri mwili kwa ujumla, kuna wakati huenda ikawa kali zaidi na kuathiri ubongo, hali inayojulikana kama malaria ya ubongo au kwa lugha ya kitaalamu cerebral malaria. Katika lugha ya kawaida, watu wengi husema “malaria imepanda kichwani.” Hii ni hali hatari sana inayohitaji matibabu ya haraka hospitalini.
Malaria Kupanda Kichwani ni Nini?
Malaria inapopanda kichwani maana yake ni kuwa vimelea vya malaria vimeathiri mfumo wa fahamu (ubongo). Hali hii hutokea mara nyingi kwa aina ya Plasmodium falciparum, na huambatana na dalili kali zinazohusiana na ubongo kama kupoteza fahamu, kuchanganyikiwa, na degedege.
Dalili za Malaria Kupanda Kichwani
Zifuatazo ni dalili kuu zinazoashiria kuwa malaria imepanda kichwani:
Maumivu makali ya kichwa
Kichwa huuma kwa nguvu na bila kupungua hata kwa kutumia dawa za maumivu.
Kuchanganyikiwa au kutoweza kuzungumza vizuri
Mgonjwa huanza kusema maneno yasiyoeleweka au kupoteza mwelekeo wa mahali alipo.
Kupoteza fahamu
Mgonjwa anaweza kupoteza fahamu kabisa au kuingia kwenye hali ya usingizi mzito usio wa kawaida.
Degedege (kichwa kukakamaa au mtukutiko wa mwili)
Hali ya kifafa au kutikisika kwa mwili huonekana kwa watu wazima na hasa kwa watoto.
Kutoitikia mazingira
Mgonjwa hawezi kujibu maswali au kujibu kwa kuchelewa na kwa shida.
Kuvurugika kwa kuona au kuona vitu visivyo halisi (hallucinations)
Baadhi ya wagonjwa huanza kuona au kusikia vitu visivyo halisi.
Homa kali isiyopungua
Homa huendelea kuwa juu hata baada ya kutumia dawa za kawaida.
Kutapika kupita kiasi au kuharisha pamoja na dalili nyingine za neva
Kuonyesha kwamba malaria imevamia mfumo wa fahamu na si tu tumbo.
Malaria Kupanda Kichwani kwa Watoto
Watoto hupatwa kwa haraka sana na malaria ya ubongo. Dalili huweza kuwa:
Kupiga kelele bila sababu
Kutoitikia vichocheo kama sauti au mwanga
Degedege
Kulala sana au kutokua na nguvu
Kushindwa kunyonya au kula
Hatari ya Malaria Kupanda Kichwani
Hali hii ni dharura ya kitabibu. Bila matibabu ya haraka, mgonjwa anaweza:
Kupoteza maisha
Kupata ulemavu wa kudumu wa ubongo
Kupoteza uwezo wa kuongea, kutembea au kukumbuka
Tiba ya Malaria Iliyopanda Kichwani
Mgonjwa anapaswa kulazwa hospitalini mara moja. Tiba hutolewa kwa njia ya sindano au mshipa (IV) kwa kutumia dawa kama:
Artesunate kwa malaria kali
Quinine (kwa baadhi ya maeneo)
Kusaidiwa kupumua au kuongezewa damu ikiwa anemia ni kali
Hakuna tiba ya nyumbani kwa malaria ya ubongo — mgonjwa lazima apelekwe hospitali haraka iwezekanavyo.
Jinsi ya Kujikinga na Malaria Kupanda Kichwani
Lala ndani ya chandarua chenye dawa kila usiku
Tumia dawa ya kufukuza mbu
Funika madirisha na milango wakati wa jioni
Pima malaria mapema endapo una homa au unajihisi mgonjwa
Usikawie kutafuta matibabu — malaria ikigundulika mapema, haiwezi kufikia ubongo
Maswali Yaulizwayo Mara kwa Mara (FAQs)
Malaria kupanda kichwani ina maana gani?
Ni hali ambapo vimelea vya malaria vinaathiri ubongo, na husababisha dalili kama kupoteza fahamu, kuchanganyikiwa, na degedege.
Dalili kuu za malaria kupanda kichwani ni zipi?
Maumivu makali ya kichwa, kuchanganyikiwa, degedege, kupoteza fahamu, na kushindwa kuzungumza au kujibu maswali.
Je, malaria ya kawaida inaweza kubadilika kuwa ya kichwani?
Ndiyo. Ikiwa haitatibiwa mapema, hasa aina ya *Plasmodium falciparum*, inaweza kusambaa hadi ubongo.
Malaria ya kichwani inaweza kupona?
Ndiyo, lakini ni lazima itibiwe haraka hospitalini. Kukawia kunaweza kusababisha ulemavu au kifo.
Je, dawa za malaria ya kawaida zinaweza kuponya malaria ya kichwani?
Hapana. Malaria ya kichwani hutibiwa kwa dawa maalum zinazotolewa hospitalini kwa njia ya sindano au mshipa.
Watoto wako kwenye hatari ya kupata malaria kupanda kichwani?
Ndiyo. Watoto chini ya miaka 5 wapo kwenye hatari kubwa zaidi, na dalili huweza kutokea ghafla.
Je, malaria ya kichwani huambukiza?
Hapana. Huwezi kuambukizwa kutoka kwa mtu mwingine, bali kwa kuumwa na mbu mwenye vimelea vya malaria.
Ni muda gani inachukua hadi malaria ipande kichwani?
Hali inaweza kutokea ndani ya siku chache baada ya dalili za malaria kuanza ikiwa haitatibiwa mapema.
Je, malaria kupanda kichwani inaweza kurejea baada ya kupona?
Ikiwa tiba haikutolewa ipasavyo, kuna uwezekano wa malaria kurejea. Ni muhimu kufuata maagizo ya daktari kikamilifu.
Namna bora ya kuzuia malaria kupanda kichwani ni ipi?
Pima malaria mapema unapopata homa, tumia chandarua chenye dawa, na tumia dawa mara tu unapogundulika kuwa na malaria.
