Kansa ya mapafu ni moja ya aina hatari zaidi ya saratani inayowaathiri watu duniani kote. Hii ni hali inayotokea pale seli zisizo za kawaida zinapokua na kuenea mapafuni bila kudhibitika. Ugonjwa huu unaweza kuathiri uwezo wa mtu kupumua, kusababisha maumivu makali, na hatimaye kuhatarisha maisha.
Dalili za Kansa ya Mapafu
Kansa ya mapafu huwa haitoi dalili za wazi katika hatua za awali, lakini kadri inavyoendelea, mgonjwa anaweza kuanza kupata dalili zifuatazo:
Kikohozi kisichoisha kwa muda mrefu
Kukohoa damu au makohozi yenye damu
Maumivu ya kifua hasa wakati wa kupumua au kukohoa
Kupumua kwa shida au kifua kubana
Kupungua kwa uzito bila sababu maalum
Kuchoka au udhaifu wa mwili
Kikohozi cha muda mrefu ambacho hubadilika tabia
Sauti ya kupauka (hoarseness)
Maambukizi ya mara kwa mara ya mapafu kama pneumonia au bronchitis
Sababu Zinazosababisha Kansa ya Mapafu
Kuna sababu mbalimbali zinazoweza kuongeza hatari ya mtu kupata kansa ya mapafu, zikiwemo:
Uvutaji wa sigara – Hii ndiyo sababu kuu ya kansa ya mapafu. Wavuta sigara wana uwezekano mkubwa zaidi wa kupata kansa ya mapafu.
Uvutaji wa moshi wa sigara wa mtu mwingine (passive smoking) – Kuishi au kufanya kazi na mvutaji huongeza hatari.
Moshi wa kemikali hatarishi – Kama vile asbestos, arseniki, chromium, nickel na radoni.
Uchafuzi wa hewa (air pollution) – Hali ya hewa chafu inaweza kuchangia kuongezeka kwa hatari.
Historia ya familia – Watu ambao wana historia ya kansa ya mapafu katika familia wanaweza kuwa katika hatari zaidi.
Magonjwa ya mapafu kama COPD au kifua kikuu – Hali hizi huongeza hatari ya kansa ya mapafu.
Aina za Kansa ya Mapafu
Kuna aina kuu mbili za kansa ya mapafu:
Non-Small Cell Lung Cancer (NSCLC) – Aina ya kawaida zaidi, inajumuisha adenocarcinoma, squamous cell carcinoma na large cell carcinoma.
Small Cell Lung Cancer (SCLC) – Hii ni aina ya nadra lakini inakua kwa kasi na kuenea haraka mwilini.
Tiba ya Kansa ya Mapafu
Matibabu hutegemea aina ya kansa, kiwango cha maendeleo yake, na afya ya mgonjwa kwa ujumla. Njia kuu za matibabu ni:
Upasuaji – Kuondoa sehemu ya mapafu yenye kansa.
Mionzi (radiotherapy) – Kutumia miale ya X kuua seli za saratani.
Kemotherapi (chemotherapy) – Kutumia dawa za kuua seli za kansa mwilini.
Immunotherapy – Kutumia dawa zinazosaidia mfumo wa kinga ya mwili kupambana na seli za kansa.
Targeted Therapy – Dawa zinazolenga aina maalum za seli za kansa.
Jinsi ya Kujikinga na Kansa ya Mapafu
Kinga ni bora zaidi kuliko tiba. Njia bora za kujikinga na kansa ya mapafu ni:
Kuacha kuvuta sigara mara moja
Kuepuka mazingira yenye moshi wa sigara
Kuvaa barakoa maeneo yenye moshi wa kemikali
Kupima afya ya mapafu mara kwa mara, hasa kwa watu waliowahi kuvuta sigara
Kuepuka uchafuzi wa hewa na moshi wa viwandani
Kula chakula chenye lishe bora na kufanya mazoezi mara kwa mara
Maswali Yaulizwayo Mara kwa Mara (FAQs)
Je, kansa ya mapafu inaweza kutibika kabisa?
Ndiyo, hasa kama itagundulika mapema. Tiba kama upasuaji, mionzi, au chemotherapy inaweza kuwa na mafanikio makubwa.
Uvutaji sigara huongeza kwa kiasi gani hatari ya kansa ya mapafu?
Uvutaji sigara huongeza zaidi ya mara 15 hatari ya kupata kansa ya mapafu ukilinganisha na watu wasiovuta sigara.
Dalili za awali za kansa ya mapafu ni zipi?
Kikohozi kisichoisha, maumivu ya kifua, kukohoa damu, na kupungua kwa uzito bila sababu ni dalili za awali.
Je, kansa ya mapafu huambukiza?
Hapana. Kansa ya mapafu si ugonjwa wa kuambukiza.
Je, ni watu gani wako kwenye hatari zaidi ya kupata kansa ya mapafu?
Wavutaji wa sigara, watu wanaofanya kazi kwenye maeneo yenye kemikali, na watu wenye historia ya familia ya kansa ya mapafu.
Je, wanawake wanaathirika sawa na wanaume?
Ndiyo, lakini kihistoria wanaume walikuwa na viwango vya juu zaidi kutokana na viwango vya juu vya uvutaji sigara.
Immunotherapy hufanya kazi vipi?
Inasaidia mfumo wa kinga ya mwili kutambua na kushambulia seli za kansa.
Je, kansa ya mapafu inaweza kusambaa kwenda sehemu nyingine za mwili?
Ndiyo, hasa aina ya small cell lung cancer husambaa kwa haraka.
Je, kuna vipimo vya mapema vya kansa ya mapafu?
Ndiyo, CT scan ya kiwango cha chini hutumika kugundua kansa ya mapafu kwa watu walio katika hatari kubwa.
Je, mazingira yana mchango kwenye kansa ya mapafu?
Ndiyo. Uchafuzi wa hewa na kemikali za viwandani huchangia hatari ya kupata kansa ya mapafu.
Je, mtoto anaweza kupata kansa ya mapafu?
Ni nadra sana kwa watoto kupata kansa ya mapafu. Huathiri zaidi watu wazima.
Je, kemikali kama asbestos husababisha kansa ya mapafu?
Ndiyo. Asbestos ni moja ya sababu kubwa ya kansa ya mapafu na mesothelioma.
Kuna uhusiano gani kati ya kifua kikuu na kansa ya mapafu?
Watu waliowahi kuugua kifua kikuu wako kwenye hatari kubwa ya kansa ya mapafu.
Je, maumivu ya mgongo yanaweza kuwa dalili ya kansa ya mapafu?
Ndiyo, hasa kama kansa imeenea hadi kwenye uti wa mgongo au mbavu.
Je, mtu asiyevuta sigara anaweza kupata kansa ya mapafu?
Ndiyo, lakini hatari ni ndogo. Sababu zingine kama uchafuzi wa hewa au urithi zinaweza kuchangia.
Je, kuna tiba ya asili ya kansa ya mapafu?
Tiba ya kisasa ndiyo njia bora zaidi. Tiba asili hazijathibitishwa kuwa na ufanisi katika kutibu kansa.
Je, ni kwa muda gani kansa ya mapafu huweza kukua kabla ya kugundulika?
Inaweza kuchukua miaka kadhaa kabla ya kutoa dalili za wazi, hasa kwa aina ya NSCLC.
Ni hatua zipi za kuchukua kama ukihisi una dalili za kansa ya mapafu?
Fika hospitali haraka kwa vipimo vya kitaalamu kama vile X-ray, CT scan, au biopsy.
Je, watu waliopona kansa ya mapafu wanaweza kuipata tena?
Ndiyo, hasa kama waliendelea kuvuta sigara au hawakufuata ushauri wa madaktari.
Je, chakula kinaweza kusaidia kuzuia kansa ya mapafu?
Lishe bora yenye matunda, mboga na vyakula vyenye antioxidants inaweza kusaidia kupunguza hatari ya kansa ya mapafu.
