Ugonjwa wa fistula ni hali ya kiafya inayotokea pale ambapo njia au tundu lisilo la kawaida linaundwa kati ya viungo viwili ndani ya mwili au kati ya kiungo na ngozi. Hali hii inaweza kumtokea mtu yeyote — mwanamke, mwanaume, au hata mtoto — kutegemea chanzo chake.
Fistula husababisha usumbufu mkubwa, maumivu, maambukizi ya mara kwa mara, na athari za kisaikolojia kama aibu na kujitenga kijamii.
Katika makala hii, tutajadili kwa kina aina mbalimbali za fistula, maeneo zinapotokea, dalili zake, sababu, na jinsi zinavyoweza kutibiwa.
Fistula ni Nini?
Kihistoria na kitaalamu, fistula hufafanuliwa kama njia nyembamba inayounganisha sehemu mbili ambazo hazipaswi kuunganishwa.
Mfano:
Tundu kati ya uke na kibofu cha mkojo (Vesicovaginal Fistula).
Tundu kati ya puru na ngozi ya nje (Anal Fistula).
Tundu kati ya njia ya mkojo na ngozi (Urethral Fistula).
Kwa kawaida, fistula hutokea baada ya maambukizi makali, upasuaji, ajali, au matatizo wakati wa kujifungua.
Aina Kuu za Fistula
1. Vesicovaginal Fistula (VVF)
Ni aina ya fistula inayotokea kati ya uke na kibofu cha mkojo, ambapo mkojo hupita kupitia uke bila udhibiti.
Hutokea zaidi kwa wanawake baada ya kujifungua kwa shida au upasuaji wa kizazi.
Dalili:
Kuvujiwa mkojo muda wote.
Harufu mbaya sehemu za siri.
Kuwashwa au vidonda sehemu ya uke.
Tiba: Upasuaji wa kurekebisha tundu na tiba ya maambukizi.
2. Rectovaginal Fistula (RVF)
Hii hutokea kati ya uke na puru (rectum). Kinyesi au gesi hupita kupitia uke.
Sababu kuu: Uchungu wa muda mrefu wakati wa kujifungua au maambukizi ya uke.
Dalili:
Kutoka gesi au kinyesi kupitia uke.
Harufu mbaya.
Maambukizi ya uke ya mara kwa mara.
Tiba: Upasuaji maalum wa kuziba njia hiyo.
3. Anal Fistula
Ni mojawapo ya aina za kawaida kwa wanaume. Hupatikana kati ya puru na ngozi ya nje karibu na puru.
Sababu: Maambukizi ya tezi za ndani ya puru (anal abscess).
Dalili:
Kutoka usaha karibu na puru.
Maumivu wakati wa kukaa au kujisaidia haja kubwa.
Homa au homa ya muda mrefu.
Tiba: Upasuaji wa fistulotomy au seton technique.
4. Urethral Fistula
Hii ni njia isiyo ya kawaida kati ya njia ya mkojo na ngozi au kiungo kingine.
Hutokea kwa wanaume na wanawake.
Sababu: Upasuaji usio salama, ajali, au maambukizi makali ya njia ya mkojo.
Dalili:
Mkojo kutoka sehemu isiyo ya kawaida.
Maumivu wakati wa kukojoa.
Tiba: Upasuaji wa kuziba njia isiyo sahihi na tiba ya dawa za antibayotiki.
5. Enterovaginal Fistula
Hutokea kati ya utumbo mdogo na uke.
Sababu: Magonjwa ya utumbo (kama Crohn’s disease) au upasuaji ulioshindikana.
Dalili:
Kutoka majimaji au kinyesi kupitia uke.
Harufu mbaya na maambukizi.
Tiba: Upasuaji wa kurekebisha utumbo na uke.
6. Colovaginal Fistula
Ni tundu kati ya utumbo mpana (colon) na uke.
Sababu: Saratani ya tumbo au upasuaji wa nyonga.
Dalili:
Gesi au kinyesi kupita uke.
Maambukizi sugu.
Tiba: Upasuaji wa kuondoa sehemu iliyoathiriwa.
7. Rectourethral Fistula
Aina hii ni tundu kati ya puru na njia ya mkojo, na hutokea zaidi kwa wanaume.
Sababu: Upasuaji wa tezi dume, saratani, au ajali.
Dalili:
Mchanganyiko wa mkojo na kinyesi.
Maambukizi ya mara kwa mara ya kibofu.
Tiba: Upasuaji wa kitaalamu wa kuziba tundu.
8. Gastrocutaneous Fistula
Hii ni njia kati ya tumbo (stomach) na ngozi.
Sababu: Upasuaji wa tumbo au jeraha linalohusisha njia ya chakula.
Dalili:
Kutoka kwa majimaji ya chakula kupitia ngozi.
Tiba: Upasuaji na tiba ya dawa kuzuia maambukizi.
9. Vesicocutaneous Fistula
Ni tundu kati ya kibofu cha mkojo na ngozi.
Sababu: Upasuaji wa nyonga au maambukizi makali ya kibofu.
Dalili:
Mkojo kutoka moja kwa moja kwenye ngozi.
Tiba: Upasuaji wa kuziba tundu na tiba ya maambukizi.
10. Colocutaneous Fistula
Ni njia kati ya utumbo mpana na ngozi.
Sababu: Upasuaji wa tumbo, saratani, au maambukizi.
Dalili:
Kutoka kwa kinyesi au majimaji yenye harufu kupitia ngozi.
Tiba: Matibabu ya lishe, dawa, na upasuaji.
11. Tracheoesophageal Fistula (TEF)
Hii hutokea kati ya trachea (njia ya hewa) na esophagus (njia ya chakula).
Hutokea zaidi kwa watoto wachanga wakati wa kuzaliwa.
Dalili:
Kukohoa wakati wa kula.
Chakula kuingia kwenye mapafu.
Tiba: Upasuaji wa kuziba tundu mara baada ya kugundulika.
12. Obstetric Fistula
Ni aina inayotokea kwa wanawake kutokana na uchungu wa muda mrefu bila msaada wa kitaalamu.
Dalili:
Mkojo au kinyesi kutoka bila kudhibitiwa.
Maumivu na aibu ya kijamii.
Tiba: Upasuaji wa kurekebisha uke na tiba ya kisaikolojia.
Sababu za Kawaida za Fistula
Upasuaji usio salama.
Maambukizi makali yasiyotibiwa kwa wakati.
Ajali na majeraha ya nyonga au tumbo.
Magonjwa sugu kama Crohn’s disease.
Saratani na matibabu ya mionzi.
Uchungu wa muda mrefu wakati wa kujifungua.
Kuweka mirija ya tiba kwa muda mrefu (catheter).
Matibabu ya Fistula
Matibabu ya fistula hutegemea aina na eneo lililoathirika, lakini kwa kawaida yanahusisha:
Upasuaji wa kurekebisha (Fistula Repair Surgery).
Tiba ya dawa za antibiotics ili kudhibiti maambukizi.
Lishe bora yenye protini kusaidia kupona haraka.
Ufuatiliaji wa kitabibu ili kuzuia kurudia.
Huduma ya ushauri na msaada wa kisaikolojia.
Maswali Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQs)
1. Fistula ni nini?
Ni tundu au njia isiyo ya kawaida inayounganisha viungo viwili ndani ya mwili au kati ya kiungo na ngozi.
2. Kuna aina ngapi za fistula?
Zipo zaidi ya aina 10, zikiwemo Vesicovaginal, Rectovaginal, Anal, na Urethral Fistula.
3. Fistula hutokea zaidi kwa nani?
Kwa wanawake wanaojifungua bila msaada wa kitaalamu na wanaume wenye maambukizi ya puru.
4. Fistula inaweza kuwa hatari?
Ndiyo, ikiwa haitatibiwa inaweza kusababisha maambukizi sugu au sepsis.
5. Dalili kuu za fistula ni zipi?
Kuvujiwa mkojo, kinyesi, au usaha kupitia sehemu isiyo ya kawaida, maumivu na harufu mbaya.
6. Je, fistula inatibika?
Ndiyo, kwa upasuaji wa kitaalamu na tiba ya dawa.
7. Fistula inaweza kujitibu yenyewe?
Kwa nadra sana, nyingi huhitaji matibabu ya upasuaji.
8. Fistula ya uzazi ni ipi?
Ni tundu kati ya uke na kibofu au puru, linalotokea baada ya kujifungua kwa shida.
9. Fistula ya puru hutibiwaje?
Kwa upasuaji wa *fistulotomy* au *seton technique* chini ya daktari bingwa.
10. Nini husababisha fistula kwa wanaume?
Maambukizi ya puru, ajali, upasuaji au saratani ya nyonga.
11. Je, fistula ni ugonjwa wa kurithi?
Hapana, si ugonjwa wa kurithi.
12. Je, fistula huathiri uzazi?
Ndiyo, hasa kwa wanawake wenye fistula ya uke.
13. Vipimo gani hutumika kugundua fistula?
MRI, Ultrasound, au uchunguzi wa moja kwa moja na daktari bingwa.
14. Fistula inaweza kuzuia mtu kwenda haja kubwa kawaida?
Ndiyo, hasa kwa anal fistula, kutokana na maumivu au kuharibiwa kwa misuli ya puru.
15. Upasuaji wa fistula ni salama?
Ndiyo, ukifanywa na daktari mwenye uzoefu.
16. Fistula inaweza kurudi baada ya kutibiwa?
Ndiyo, lakini kwa nadra kama matibabu yamefanywa vizuri.
17. Je, fistula inaweza kusababisha harufu mbaya?
Ndiyo, hasa ikiwa kuna kuvuja mkojo, kinyesi au usaha.
18. Je, fistula ni ugonjwa wa kuambukiza?
Hapana, si ugonjwa wa kuambukiza.
19. Je, lishe ina umuhimu gani kwa mgonjwa wa fistula?
Lishe bora husaidia mwili kupona haraka baada ya upasuaji.
20. Wapi mtu anaweza kupata matibabu ya fistula bure Tanzania?
Hospitali kama **CCBRT**, **Bugando**, na **Muhimbili** hutoa huduma za bure au kwa gharama nafuu kwa waathirika wa fistula.
21. Fistula inaweza kuzuilika vipi?
Kwa kujifungua katika vituo vya afya, kutibu maambukizi mapema, na kufanya upasuaji salama.
