Degedege ni hali ya kiafya inayojitokeza kwa mtu kupoteza fahamu ghafla na kuanza kutetemeka au kuingia katika mshtuko unaoathiri mwili mzima. Kwa jina la kitaalamu, hali hii huitwa kifafa (epilepsy), lakini katika jamii, hasa vijijini, neno “degedege” mara nyingi hutumika kueleza mashambulizi haya, hasa kwa watoto. Aina za degedege hutofautiana kulingana na sababu, namna inavyojitokeza na umri wa mhusika.
Aina za Degedege
Degedege ya Joto (Febrile Seizures)
Hii huwapata watoto wadogo (wenye umri kati ya miezi 6 hadi miaka 5).
Husababishwa na homa ya ghafla yenye joto kali.
Mtoto huanza kutetemeka, kupoteza fahamu kwa muda mfupi, macho kupinduka au kukaza mwili.
Degedege ya Focal (Partial Seizures)
Huanza sehemu moja ya ubongo na huathiri upande mmoja wa mwili.
Mtu anaweza kuonyesha ishara kama kupoteza kumbukumbu kwa muda mfupi, kutikisa sehemu moja ya mwili au kuona vitu visivyo halisi.
Degedege ya Generalized (Tonic-Clonic Seizures)
Hii huathiri sehemu zote za ubongo na mwili.
Dalili ni kupoteza fahamu, kukaza misuli (tonic phase), kisha kutetemeka kwa nguvu (clonic phase), kuvuja mate au kupoteza udhibiti wa kibofu.
Degedege ya Absence (Petit Mal)
Huonekana zaidi kwa watoto.
Mtoto hukatika kwa muda wa sekunde chache, hutazama hewani bila kuzungumza au kusikia, halafu hurudi katika hali ya kawaida bila kukumbuka kilichotokea.
Degedege ya Myoclonic
Huhusisha mitetemeko ya ghafla ya misuli, mara nyingi mikononi au miguuni.
Huonekana kwa muda mfupi sana bila kupoteza fahamu.
Degedege ya Atonic (Drop Seizures)
Huhusisha kupoteza nguvu za misuli ghafla, mtu anaweza kuanguka au kuachia vitu alivyoshika.
Ni hatari zaidi kwa sababu huweza kusababisha majeraha.
Degedege ya Nocturnal
Hujitokeza wakati wa usingizi.
Dalili ni pamoja na kutikisa viungo, kupiga kelele, au kukohoa ghafla wakati wa usingizi.
Degedege ya Reflex
Huchochewa na vichocheo fulani kama mwanga mkali, sauti kubwa au kugusa sehemu maalum ya mwili.
Ni nadra lakini huweza kudhibitiwa kwa kuepuka kichocheo husika.
Degedege ya Temporal Lobe
Huanza kwenye eneo la “temporal lobe” la ubongo.
Dalili ni pamoja na kuota ndoto za ajabu, kutetemeka au hisia za hofu zisizo na sababu.
Degedege ya Front Lobe
Huanza kwenye sehemu ya mbele ya ubongo.
Mtu huonyesha harakati zisizo za kawaida, kupiga kelele au kukimbia bila kuelewa anachofanya.
Degedege ya Idiopathic (Isiyo na Sababu Maalum)
Hii hutokea bila sababu maalum inayojulikana.
Mara nyingi huanza utotoni na huweza kudhibitiwa kwa dawa.
Maswali yaulizwayo mara kwa mara (FAQs)
1. Degedege ni nini?
Ni hali ambapo mtu hupoteza fahamu na kutikisika au kutetemeka kutokana na shughuli zisizo za kawaida kwenye ubongo.
2. Aina ya degedege inayowapata watoto ni ipi?
Ni degedege ya joto (febrile seizures), inayosababishwa na homa kali.
3. Je, degedege inaweza kutibika?
Inaweza kudhibitiwa kwa dawa maalum na uangalizi wa daktari, lakini si kila wakati hupona kabisa.
4. Ni dawa gani hutumika kutibu degedege?
Dawa kama phenobarbital, carbamazepine, valproate na nyingine kulingana na aina ya degedege.
5. Degedege inaweza kusababishwa na nini?
Sababu ni pamoja na homa kali, maambukizi ya ubongo, jeraha la kichwa, matatizo ya kinasaba n.k.
6. Je, degedege ni sawa na kifafa?
Ndiyo. Degedege ni jina la kienyeji kwa ugonjwa wa kifafa.
7. Je, degedege huambukiza?
Hapana, degedege si ugonjwa wa kuambukiza.
8. Je, mtoto mwenye degedege anaweza kwenda shule ya kawaida?
Ndiyo, lakini anahitaji msaada maalum na uangalizi wa karibu.
9. Je, kuna chakula cha kuzuia degedege?
Hakuna chakula cha moja kwa moja cha kuzuia degedege, lakini lishe bora huimarisha afya ya ubongo.
10. Je, degedege huweza kutokea usiku?
Ndiyo, aina ya degedege ya usiku (nocturnal seizures) hutokea wakati wa usingizi.
11. Je, degedege huweza kupona bila dawa?
Ni nadra, lakini baadhi ya aina za degedege huweza kuisha zenyewe kwa watoto wanapokua.
12. Je, mtu mwenye degedege anaweza kuoa au kuolewa?
Ndiyo, watu wenye degedege wana haki na uwezo wa kuishi maisha ya kawaida ikiwa watadhibiti hali yao.
13. Je, degedege huathiri akili ya mtu?
Ikiwa haitatibiwa, huweza kuathiri utendaji wa ubongo kwa muda mrefu.
14. Je, degedege husababishwa na mapepo?
Hapana, ni hali ya kiafya inayotokana na hitilafu katika ubongo, si ya kiroho.
15. Je, dawa za mitishamba hutibu degedege?
Baadhi ya watu hutumia dawa asili, lakini ni muhimu kufuata ushauri wa kitabibu.
16. Je, degedege hutokea mara ngapi?
Mara moja hadi kadhaa kwa mwezi au mwaka, inategemea aina na sababu ya degedege.
17. Je, mtu anaweza kupata ajali wakati wa degedege?
Ndiyo, hasa ikiwa iko katika mazingira hatarishi kama kuendesha gari au kupika.
18. Je, MRI na CT Scan hutumika kuchunguza degedege?
Ndiyo, husaidia kuchunguza sababu zinazochochea degedege katika ubongo.
19. Je, kuna mashine ya kupima degedege?
Ndiyo, EEG (Electroencephalogram) hutumika kupima shughuli za umeme katika ubongo.
20. Je, kuna chanjo ya kuzuia degedege?
Hakuna chanjo, lakini kuzuia maambukizi yanayosababisha homa kali kunaweza kusaidia.
