Kisukari ni moja ya magonjwa sugu yanayoenea kwa kasi duniani na yanayoathiri maisha ya mamilioni ya watu. Ugonjwa huu huathiri namna mwili unavyotumia sukari (glucose) ambayo ni chanzo kikuu cha nishati. Katika makala hii, tutaangazia kwa kina chanzo cha ugonjwa wa kisukari, aina zake, na njia bora za kuzuia kuupata.
Ugonjwa wa Kisukari ni Nini?
Kisukari (Diabetes mellitus) ni hali ya kiafya ambapo kiwango cha sukari kwenye damu kinakuwa juu kupita kiasi kutokana na matatizo ya utendaji wa homoni inayoitwa insulini. Insulini husaidia kuingiza sukari ndani ya seli ili kutumika kama nishati. Ikiwa mwili hauna insulini ya kutosha, au insulini haifanyi kazi vizuri, sukari hubaki kwenye damu badala ya kutumika na mwili.
Aina za Kisukari
Kisukari Aina ya 1 (Type 1 Diabetes)
Hii ni aina ya kisukari ambapo mwili hauna uwezo wa kuzalisha insulini kabisa.
Husababishwa na mfumo wa kinga wa mwili kushambulia seli za kongosho zinazozalisha insulini.
Mara nyingi huanza katika utoto au ujana.
Kisukari Aina ya 2 (Type 2 Diabetes)
Hii ni aina ya kisukari inayotokea pale ambapo mwili hauzai insulini ya kutosha au seli zinashindwa kuitumia ipasavyo (insulin resistance).
Ni aina ya kawaida zaidi.
Inahusiana sana na mtindo wa maisha kama ulaji mbaya, unene kupita kiasi, na kutofanya mazoezi.
Kisukari cha Mimba (Gestational Diabetes)
Hii hutokea kwa baadhi ya wanawake wakati wa ujauzito.
Kwa kawaida hupotea baada ya kujifungua, lakini huongeza hatari ya kupata kisukari cha aina ya 2 baadaye.
Chanzo Kikuu cha Ugonjwa wa Kisukari
1. Kurithi (Genetics)
Ikiwa wazazi au ndugu wa karibu wana kisukari, kuna uwezekano mkubwa wa mtu kupata ugonjwa huo hasa aina ya 2.
Kisukari aina ya 1 pia huhusishwa na vinasaba, ingawa mazingira huongeza hatari.
2. Mtindo wa Maisha
Lishe isiyofaa: Ulaji mwingi wa vyakula vyenye sukari, mafuta, na vyakula vya haraka huongeza hatari ya kupata kisukari.
Kutofanya mazoezi: Huongeza uwezekano wa kuwa mnene kupita kiasi, hali ambayo huhusiana na kisukari aina ya 2.
Unywaji wa pombe na uvutaji wa sigara: Huchangia kuharibu kongosho na kuleta usugu wa insulini.
3. Unene Kupita Kiasi (Obesity)
Hasa unene wa tumbo, unaongeza uwezekano wa insulini kutofanya kazi vizuri.
4. Umri Mkubwa
Kadri mtu anavyozeeka, uwezo wa kongosho kuzalisha insulini hupungua, na seli hupungua uwezo wa kuitumia.
5. Matatizo ya Homoni
Baadhi ya matatizo ya homoni kama Cushing’s syndrome au hyperthyroidism yanaweza kusababisha ongezeko la sukari kwenye damu.
Dalili za Awali za Kisukari
Kukojoa mara kwa mara
Kiu ya mara kwa mara
Kuchafuliwa na vidonda visivyopona haraka
Uchovu wa mara kwa mara
Kupungua uzito bila sababu
Kutoona vizuri (blurred vision)
Namna ya Kujikinga na Kisukari
Kula mlo bora uliojaa mboga, matunda, na vyakula vyenye nyuzinyuzi
Epuka sukari nyingi na vyakula vya kukaangwa
Fanya mazoezi angalau dakika 30 kila siku
Punguza uzito kupita kiasi
Epuka pombe na sigara
Fanya vipimo vya afya mara kwa mara, hasa kama uko katika hatari
MASWALI YANAYOULIZWA MARA KWA MARA (FAQs)
Je, kisukari kinaweza kurithiwa?
Ndiyo. Ikiwa wazazi au ndugu wa damu wana kisukari, kuna uwezekano mkubwa wa kurithi tabia ya kupata ugonjwa huo, hasa aina ya pili.
Kuna tofauti gani kati ya kisukari cha aina ya 1 na aina ya 2?
Kisukari aina ya 1 huanza mapema na mwili hauzalishi insulini kabisa, wakati aina ya 2 huanza baadaye maishani na mwili unazalisha insulini lakini haitumiki vizuri.
Kisukari kinaweza kupona kabisa?
Kwa sasa hakuna tiba ya kuponya kabisa, lakini unaweza kuishi maisha marefu na yenye afya kwa kudhibiti vizuri kiwango cha sukari kwa dawa, lishe bora, na mazoezi.
Je, watoto wanaweza kupata kisukari?
Ndiyo. Kisukari aina ya 1 huathiri zaidi watoto na vijana, lakini hata aina ya 2 inazidi kuwa ya kawaida kwa watoto kutokana na mtindo wa maisha.
Kisukari kinaweza kusababisha nini endapo hakitadhibitiwa?
Kisukari kisipodhibitiwa kinaweza kusababisha madhara kama upofu, figo kushindwa kufanya kazi, shinikizo la damu, kiharusi, kukatwa viungo na matatizo ya moyo.
Kipi kinasababisha kisukari cha mimba?
Mabadiliko ya homoni wakati wa ujauzito huathiri namna insulini inavyofanya kazi, na hivyo kupelekea sukari kuongezeka kwa baadhi ya wanawake.
Naweza kupunguza hatari ya kupata kisukari?
Ndiyo. Kwa kula lishe bora, kufanya mazoezi, kupunguza uzito, na kuepuka uvutaji sigara au pombe, unaweza kupunguza hatari kwa kiasi kikubwa.
Je, kuna vyakula vinavyosaidia kudhibiti kisukari?
Ndiyo. Vyakula kama ulezi, dengu, mboga za majani, parachichi, na karanga kwa kiasi huweza kusaidia kudhibiti sukari ya damu.
Kisukari kinaweza kugundulika kwa kipimo gani?
Kipimo cha sukari ya damu (Fasting Blood Sugar), A1C, na Oral Glucose Tolerance Test (OGTT) hutumika kugundua kisukari.
Kuna dawa gani za hospitali kwa ajili ya kisukari?
Dawa kama **Metformin**, **Insulin**, **Sulfonylureas**, na nyingine huandikwa kulingana na aina ya kisukari na hali ya mgonjwa.
