Malaria ni ugonjwa unaosababishwa na vimelea wa Plasmodium, unaoenezwa na mbu wa jinsia ya Anopheles. Kati ya aina zote za malaria, malaria ya ubongo (cerebral malaria) ni mojawapo ya aina hatari zaidi inayohitaji matibabu ya haraka. Hii hutokea pale ambapo vimelea wa malaria husambaa hadi kwenye ubongo na kusababisha madhara makubwa katika mfumo wa fahamu. Aina hii husababishwa sana na Plasmodium falciparum.
Dalili za Malaria Kupanda Kichwani (Cerebral Malaria)
Kuchanganyikiwa (Confusion)
Mgonjwa anaweza kuanza kuongea mambo yasiyoeleweka, kutokujitambua au hata kupoteza mwelekeo wa mahali alipo.Kupoteza fahamu
Hali ya mgonjwa inaweza kuzidi na kufikia hatua ya kupoteza fahamu kabisa.Degedege (Kifafa cha ghafla)
Watoto hasa ndio huathirika kwa degedege, lakini hata watu wazima wanaweza kupata mshtuko wa kifafa.Kichwa kuuma sana
Maumivu ya kichwa huwa makali sana kuliko yale ya malaria ya kawaida.Kupanda kwa joto kali la mwili (Homa kali)
Joto la mwili hupanda sana na mara nyingine husababisha kutetemeka.Kichefuchefu na Kutapika
Mgonjwa huweza kujisikia vibaya tumboni na kutapika mara kwa mara.Kutoona vizuri au kupoteza uwezo wa kuona kwa muda
Baadhi ya wagonjwa hupata matatizo ya kuona kutokana na athari kwenye neva za macho.Kupumua kwa tabu
Dalili hii huashiria hali kuwa mbaya, kwani inahusiana na upungufu wa oksijeni mwilini.Kuchoka kupita kiasi
Mgonjwa hawezi kufanya jambo lolote kutokana na uchovu mkali unaoambatana na malaria ya ubongo.Maumivu ya viungo na mwili mzima
Mwili wote huuma, hasa sehemu ya mgongo na shingo.Upungufu wa nguvu za misuli
Mgonjwa anaweza kushindwa hata kusimama au kutembea.Kuwashwa au kutoelewa kinachoendelea (Irritability)
Hali hii huonekana zaidi kwa watoto wadogo.Kushindwa kula au kunywa maji
Mgonjwa hukosa hamu ya kula na anaweza kukosa uwezo wa kumeza.Kupungua kwa mkojo au kutomwaga kabisa
Huashiria kushindwa kwa figo kufanya kazi ipasavyo.Mapigo ya moyo kwenda kasi au kuwa chini kupita kiasi
Dalili hizi hutokana na usumbufu wa mfumo wa mzunguko wa damu.Ngozi kuwa baridi au ya kijivu
Hii ni dalili ya mshtuko wa mwili na huashiria hali ya hatari.Kupumua haraka sana (Hyperventilation)
Kipengele hiki huweza kuashiria uhitaji mkubwa wa oksijeni kwenye ubongo.Matatizo ya kuongea au kushindwa kabisa kuzungumza
Ni dalili ya athari ya moja kwa moja kwenye mfumo wa fahamu.Kusinzia sana au kulala kupita kiasi
Mgonjwa hushindwa kukaa macho na hulala muda mwingi bila sababu.Dalili za kiharusi au kufa ganzi sehemu fulani za mwili
Hii hutokea endapo malaria ya ubongo itakuwa imeathiri neva maalum.
Hatua za Kuchukua Endapo Dalili za Malaria ya Ubongo Zitaonekana
Tafuta matibabu ya haraka: Malaria ya ubongo ni hali ya dharura ya kitabibu. Usichelewe kumpeleka mgonjwa hospitali.
Usijaribu tiba za nyumbani: Hii sio aina ya malaria inayotibiwa kwa dawa za kawaida au tiba mbadala.
Mruhusu mgonjwa apumzike: Hakikisha analazwa sehemu tulivu na salama wakati akisubiri msaada wa daktari.
Hakikisha mgonjwa hapati upungufu wa maji: Kama bado anaweza kumeza, mpe maji kidogo kidogo mara kwa mara.
Zingatia ushauri wa madaktari na fuata dozi kikamilifu.
Madhara ya Malaria Kupanda Kichwani (Iwapo haitatibiwa mapema)
Ulemavu wa kudumu wa ubongo
Kupooza sehemu fulani za mwili
Kupoteza uwezo wa kuongea au kuona
Kifafa cha kudumu
Kifo
Njia za Kuzuia Malaria Kupanda Kichwani
Tumia dawa za kukinga malaria kama unasafiri au kuishi kwenye maeneo yenye malaria nyingi.
Lala kwenye chandarua chenye dawa ya kuua mbu.
Fumiga nyumba yako mara kwa mara dhidi ya mbu.
Vaeni mavazi ya kufunika mwili hasa wakati wa jioni.
Epuka kusimama kwenye maeneo yenye maji yaliyotuama.
Fuatilia matibabu ya malaria mapema kabla haijaenea hadi ubongoni.
Maswali yaulizwayo mara kwa mara (FAQs
Je, malaria ya ubongo husababishwa na aina gani ya vimelea?
Plasmodium falciparum ndiyo aina kuu inayosababisha malaria ya ubongo.
Ni watu gani walio hatarini zaidi kuathirika na malaria ya ubongo?
Watoto wadogo, wajawazito, na watu wasio na kinga ya malaria wako katika hatari zaidi.
Je, malaria ya ubongo inaweza kutibika?
Ndiyo, ikigundulika mapema na kutibiwa hospitalini kwa dawa maalum.
Dalili za malaria ya kawaida na ya ubongo zinatofautianaje?
Malaria ya ubongo huathiri fahamu na husababisha kuchanganyikiwa, kupoteza fahamu na degedege, wakati malaria ya kawaida huambatana na homa, kutetemeka na uchovu.
Je, kuna chanjo dhidi ya malaria ya ubongo?
Kwa sasa hakuna chanjo maalum ya malaria ya ubongo, lakini kuna chanjo ya malaria kwa watoto iitwayo RTS,S.
Mgonjwa wa malaria ya ubongo anaweza kupona kabisa?
Ndiyo, kwa matibabu ya haraka na sahihi, mtu anaweza kupona kabisa bila madhara.
Je, malaria ya ubongo inaweza kurudi tena?
Ndiyo, mtu anaweza kuambukizwa tena endapo atang’atwa na mbu aliyeambukiza.
Nifanye nini nikiona mtu ana dalili za kuchanganyikiwa na historia ya malaria?
Mpeleke hospitali mara moja kwa uchunguzi na matibabu ya haraka.
Je, malaria ya ubongo ina madhara ya muda mrefu?
Ndiyo, madhara yanaweza kuwa ni pamoja na kifafa, kupooza au matatizo ya akili.
Watoto wanaweza kupata malaria ya ubongo?
Ndiyo, na watoto wako kwenye hatari kubwa zaidi ya kupata madhara.
Je, dawa ya malaria ya kawaida inaweza kutibu malaria ya ubongo?
Hapana, malaria ya ubongo hutibiwa kwa dawa za hospitali zenye nguvu zaidi kama artesunate au quinine.
Mgonjwa wa malaria ya ubongo hutibiwa kwa muda gani?
Matibabu hudumu kati ya siku 7 hadi 14 kulingana na hali ya mgonjwa.
Je, mtu anaweza kufa kwa malaria ya ubongo?
Ndiyo, ikiwa haitatibiwa haraka, inaweza kusababisha kifo.
Je, malaria ya ubongo inaweza kuzuilika?
Ndiyo, kwa kutumia chandarua chenye dawa, kupulizia dawa ya kuua mbu, na kujikinga dhidi ya kung’atwa na mbu.
Je, malaria ya ubongo huambukizwa kutoka mtu mmoja kwenda kwa mwingine?
Hapana, huambukizwa kupitia kung’atwa na mbu aliyeambukizwa, si kutoka mtu hadi mtu.
Ni hospitali gani bora kwa matibabu ya malaria ya ubongo?
Hospitali za mikoa, rufaa au za binafsi zenye vifaa vya wagonjwa mahututi ni bora zaidi kwa matibabu haya.
Je, vipimo gani vinatumika kuthibitisha malaria ya ubongo?
Vipimo vya damu kama thick smear, pamoja na uchunguzi wa fahamu na dalili zinazohusiana na mfumo wa neva.
Kwa nini malaria ya ubongo ni hatari sana?
Kwa sababu huathiri moja kwa moja ubongo na mfumo wa fahamu, hali inayoweza kusababisha madhara ya kudumu au kifo.
Je, malaria ya ubongo inaweza kusababisha upofu?
Ndiyo, ikiwa mishipa ya fahamu ya macho itaathirika.
Malaria ya ubongo huingiaje kwenye ubongo?
Vimelea wa malaria huingia kwenye damu, kisha kwenye mishipa ya damu ya ubongo, na husababisha uvimbe na kuharibika kwa tishu za ubongo.
Je, mtu anaweza kuwa na malaria ya ubongo bila kuwa na homa?
Ndiyo, ingawa homa ni kawaida, baadhi ya wagonjwa wanaweza kuonyesha dalili za fahamu kabla homa haijaanza.
Mtu aliyewahi kuugua malaria ya ubongo anaweza kupata matatizo ya akili?
Ndiyo, baadhi ya wagonjwa hupata matatizo ya kumbukumbu au kufikiri kwa kasi baada ya kupona.
Je, malaria ya ubongo huathiri sehemu gani ya ubongo zaidi?
Huathiri sehemu mbalimbali za ubongo, lakini hasa sehemu zinazohusiana na fahamu, utambuzi na harakati.
