Chembe sahani za damu, pia hujulikana kama platelets au kwa kitaalamu kama thrombocytes, ni sehemu muhimu ya mfumo wa damu wa mwanadamu. Ingawa ni ndogo kwa ukubwa ukilinganisha na chembe nyingine za damu, zina jukumu kubwa na la msingi sana katika afya ya mwili – hususan kwenye mchakato wa kugandisha damu na kuzuia kuvuja damu.
Kuelewa kazi ya chembe sahani ni muhimu sana kwa yeyote anayependa afya ya mwili wake, kwani matatizo yanayohusiana na sahani hizi yanaweza kusababisha hali hatarishi kama vile kupoteza damu kwa wingi au kuganda kwa damu isivyotakiwa.
Chembe Sahani za Damu ni Nini?
Chembe sahani za damu ni seli ndogo zisizo na kiini, zinazozalishwa katika uboho wa mifupa (bone marrow). Tofauti na seli nyekundu na nyeupe, chembe sahani haziishi muda mrefu sana – huishi kwa takriban siku 7 hadi 10 kabla ya kuharibiwa na ini au wengu.
Kazi Kuu ya Chembe Sahani za Damu
1. Kugandisha Damu
Kazi kuu ya chembe sahani ni kusaidia kugandisha damu pale mtu anapopata jeraha au kidonda. Zinakusanyika haraka eneo lililoharibika, kujishikamanisha na ukuta wa mishipa ya damu na kuunda “gamba” la kufunga jeraha.
2. Kuzuia Kupoteza Damu
Kwa kuunda gamba la jeraha, chembe sahani huzuia damu kuvuja nje ya mwili kwa wingi. Hii ni njia ya kwanza ya mwili ya kujilinda dhidi ya kupoteza damu.
3. Kuchochea Mwitikio wa Uponyaji
Baada ya kugandisha damu, chembe sahani huzalisha kemikali zinazochochea seli nyingine kuanza mchakato wa uponyaji wa jeraha.
4. Kushiriki Katika Kinga Asilia
Ingawa si sehemu ya seli nyeupe za damu, tafiti zinaonyesha kwamba chembe sahani zinaweza kusaidia kupambana na bakteria au virusi vinavyoingia mwilini.
5. Kuimarisha Mishipa ya Damu
Chembe sahani hutoa kemikali zinazosaidia kurekebisha uharibifu mdogo katika ukuta wa mishipa ya damu na kusaidia katika ukarabati wake.
Nini Hutokea Ikiwa Sahani za Damu ni Chache au Nyingi Sana?
Upungufu wa chembe sahani za damu (thrombocytopenia) unaweza kusababisha mtu kuvuja damu kirahisi, kuwa na michubuko isiyoelezeka, au kupata hedhi nzito kwa wanawake.
Kuwa na chembe sahani nyingi kupita kiasi (thrombocytosis) kunaweza kusababisha kuganda kwa damu bila sababu (blood clots), hali inayoweza kusababisha kiharusi au mshtuko wa moyo. [Soma: kazi ya damu mwilini ni nini ]
Maswali Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQs)
Chembe sahani za damu ni nini hasa?
Ni seli ndogo zisizo na kiini zinazosaidia kugandisha damu na kuzuia kuvuja damu unapojeruhiwa.
Je, chembe sahani za damu hutengenezwa wapi?
Hutengenezwa katika uboho wa mifupa (bone marrow).
Kazi kuu ya chembe sahani za damu ni ipi?
Ni kugandisha damu na kusaidia kuzuia upotevu wa damu wakati wa jeraha.
Ni muda gani chembe sahani huishi mwilini?
Kwa kawaida huishi kwa siku 7 hadi 10.
Upungufu wa sahani za damu husababisha nini?
Husababisha mtu kuvuja damu kirahisi, kuwa na michubuko, au kupata hedhi nzito.
Je, sahani za damu zinaweza kuongezwa kwa kutumia chakula?
Ndiyo, vyakula vyenye folate, vitamini B12, na madini ya chuma husaidia kuongeza uzalishaji wa chembe sahani.
Thrombocytopenia ni nini?
Ni hali ya kuwa na chembe sahani za damu chache kupita kiasi.
Je, sahani za damu zinaweza kusababisha damu kuganda ndani ya mwili?
Ndiyo, ikiwa zipo nyingi kupita kiasi, zinaweza kusababisha kuganda kwa damu isivyotakiwa (blood clots).
Ni vipimo gani hutumika kupima sahani za damu?
Kipimo cha kawaida huitwa **Complete Blood Count (CBC)** ambacho huonyesha idadi ya sahani za damu.
Kiwango cha kawaida cha sahani za damu ni kipi?
Kati ya sahani 150,000 hadi 450,000 kwa kila microlita ya damu.
Je, sahani za damu huweza kuchangiwa kama damu?
Ndiyo, kuna upasuaji wa kuchangia platelets unaojulikana kama apheresis.
Je, sahani za damu zinaweza kuharibiwa na dawa?
Ndiyo, baadhi ya dawa kama aspirini na heparin zinaweza kuathiri utendaji au idadi yao.
Kuna dawa za kuongeza sahani za damu?
Ndiyo, madaktari wanaweza kuagiza dawa maalum kama eltrombopag au romiplostim.
Je, virusi kama dengue vinaathiri sahani za damu?
Ndiyo, dengue inaweza kushusha idadi ya sahani za damu kwa kasi, hali inayohitaji uangalizi wa haraka.
Je, upasuaji unaweza kuathiri sahani za damu?
Ndiyo, upasuaji mkubwa unaweza kupunguza idadi ya sahani za damu kutokana na matumizi makubwa ya damu.
Je, wagonjwa wa kansa hupata matatizo ya sahani za damu?
Ndiyo, hasa baada ya tiba ya mionzi au kemotherapi ambayo huathiri uboho wa mifupa.
Je, mtoto mchanga ana sahani za damu sawa na mtu mzima?
Ndiyo, lakini viwango vinaweza kutofautiana kidogo na vinapaswa kufuatiliwa na daktari.
Je, sahani za damu husaidiaje kwenye uponyaji wa majeraha?
Hutoa kemikali zinazovutia seli za ukarabati, hivyo kusaidia jeraha kupona haraka.
Je, ni dalili gani zinaonyesha kuna tatizo la sahani za damu?
Michubuko isiyoelezeka, kutokwa damu puani mara kwa mara, hedhi nzito, au kuvuja damu kwa muda mrefu baada ya jeraha.
Je, mtu anaweza kuishi bila sahani za damu?
Hapana. Bila sahani za damu, mtu anaweza kufa kwa sababu ya kuvuja damu hata kwa jeraha dogo.
