Tiba ya virusi vya ukimwi (VVU) imepiga hatua kubwa, watu wengi wanaishi maisha marefu, yenye afya na tija licha ya kuwa na VVU. Lakini swali linaloulizwa sana ni hili: Je, mtu anayetumia dawa za kupunguza makali ya virusi (ARV) bado anaweza kumuambukiza mwingine?
ARV ni Nini?
ARV (Antiretroviral) ni dawa zinazotumika kudhibiti virusi vya Ukimwi (VVU) katika mwili wa binadamu. Dawa hizi hazitibu kabisa bali hupunguza wingi wa virusi kwenye damu hadi kufikia kiwango ambacho haviwezi kugundulika kwa kipimo cha kawaida cha hospitali.
Mtu Anayetumia ARV Anaweza Kuambukiza?
Jibu lina tegemea kiwango cha virusi (viral load) kilichopo mwilini. Hii ndiyo kauli muhimu:
Kama mtu anayetumia ARVs amefikia kiwango kisichogundulika cha virusi (“Undetectable”), hawezi kumuambukiza mtu mwingine kwa njia ya ngono.
Hii inafahamika kama U=U — yaani Undetectable = Untransmittable.
Hata hivyo, kama bado ana kiwango kikubwa cha virusi mwilini, au hatumii dawa kwa usahihi, basi anaweza kuambukiza wengine.
U=U Inamaanisha Nini?
Hii ni kampeni ya kimataifa inayosisitiza kuwa mtu mwenye VVU ambaye anatumia ARV ipasavyo na akafikia kiwango cha virusi kisichogundulika hawezi kumuambukiza mwenza wake kupitia ngono. Hili si jambo la kubahatisha – ni jambo linalothibitishwa na tafiti kubwa za kimataifa kama vile PARTNER Study, HPTN 052, na nyingine.
Je, U=U Ni Salama Kiasi Gani?
Tafiti zimeonyesha kuwa hapakuwa na hata kesi moja ya maambukizi ya VVU kutoka kwa watu waliokuwa na kiwango kisichogundulika cha virusi, hata walipofanya ngono bila kondomu kwa miaka mingi.
Kwa Nini Watu Wengine Bado Hupata Maambukizi?
Maambukizi ya VVU kutoka kwa watu wanaotumia ARV hutokea endapo:
Hawatumii dawa kwa usahihi kila siku.
Wameacha dawa bila ushauri wa daktari.
Bado hawajafikia kiwango kisichogundulika cha virusi.
Wana maambukizi ya magonjwa mengine ya zinaa ambayo huongeza uwezekano wa maambukizi.
Je, Kupima Viral Load ni Muhimu?
Ndiyo. Kupima mara kwa mara huonyesha iwapo dawa zinafanya kazi na kama virusi viko katika kiwango salama. Mgonjwa anapaswa kupima angalau mara 2 kwa mwaka (kila baada ya miezi 6).
Maswali Ya Mara kwa Mara (FAQs)
Je, mtu anayetumia ARV anaweza kuambukiza VVU?
Anaweza tu ikiwa bado hajafikia kiwango kisichogundulika cha virusi au hatumii dawa ipasavyo. Vinginevyo, hawezi kuambukiza.
Nini maana ya kiwango kisichogundulika cha virusi (Undetectable)?
Ni hali ambapo vipimo vya damu haviwezi kuona virusi vya VVU kwa sababu viko chini sana. Hii hupatikana kwa kutumia ARVs kila siku ipasavyo.
Je, mtu aliye “undetectable” anaweza kuambukiza kupitia damu au majeraha?
Ndiyo, bado kuna hatari ndogo. Hivyo, tahadhari ni muhimu, hasa kwenye ajali au huduma za afya.
Ni muda gani unahitajika kufikia kiwango kisichogundulika baada ya kuanza ARVs?
Kwa wengi, ni kati ya wiki 8 hadi 24, lakini inategemea na afya ya mtu na aina ya dawa.
Je, mtu akiacha kutumia ARV kwa muda mfupi tu, kuna athari?
Ndiyo. Kiwango cha virusi kitaanza kupanda tena, na mtu anaweza kuwa na uwezo wa kuambukiza tena.
Je, U=U ni kweli hata kwa ngono ya mdomo au nyuma?
Ndiyo. Hakuna ushahidi wa maambukizi kutoka kwa mtu aliye “undetectable” hata kwa aina hizo za ngono.
Je, mtu anaweza kuambukiza kupitia kubusu?
Hapana. VVU haiambukizwi kupitia mate.
Je, mtu aliye kwenye ARV anaweza kupata watoto wasio na VVU?
Ndiyo, kwa kutumia ARVs ipasavyo na ushauri wa kitabibu, mama mwenye VVU anaweza kuzaa mtoto asiye na VVU.
Je, ARV huponya VVU?
La. ARV huzuia VVU kuzaliana, lakini havitibu kabisa.
Kwa nini watu wengine hawafikii kiwango kisichogundulika?
Sababu zinaweza kuwa kutozingatia ratiba ya dawa, matatizo ya kiafya, au dawa kutofanya kazi vizuri.
Ni salama kuacha kutumia kondomu kama mwenza ana U=U?
Ndiyo, kwa ngono ya hiari kati ya wenzi waaminifu. Hata hivyo, kondomu bado hulinda dhidi ya magonjwa mengine ya zinaa.
Je, PrEP bado inahitajika kama mwenza ana kiwango kisichogundulika?
Sio lazima, lakini wengine hutumia kwa ulinzi wa ziada au kujisikia salama zaidi.
Je, mtu anayeishi na VVU anaweza kuishi maisha marefu?
Ndiyo. Kwa kutumia ARV ipasavyo, anaweza kuishi kwa miaka mingi kama mtu asiye na VVU.
Je, VVU vinaweza kushuka na kutoweka bila kutumia ARVs?
Hapana. Bila dawa, virusi vitazidi kuongezeka na kushusha kinga ya mwili.
Je, mtu anaweza kuwa na VVU bila kujua?
Ndiyo. Watu wengi huishi kwa miaka mingi bila dalili, ndiyo maana kupima ni muhimu.
Je, mtu aliye kwenye ARVs anaweza kupima hasi kwa kipimo cha VVU?
La. Kipimo kitaonyesha bado ana VVU, lakini vipimo vya viral load vinaweza kuonyesha kwamba kiwango ni kidogo sana.
Ni mara ngapi mtu anapaswa kupima viral load?
Angalau mara mbili kwa mwaka, au zaidi kulingana na ushauri wa daktari.
Je, kuna dawa mpya zaidi ya ARV?
Ndiyo. Kila mwaka kuna maendeleo mapya kwenye dawa, baadhi zikiwa na dozi moja kwa siku au sindano ya muda mrefu.
Je, mtu anaweza kupata VVU kwa kushikana mikono?
Hapana. VVU haiambukizwi kwa kugusana au kuishi pamoja.
Je, mtu mwenye VVU anaweza kuwa na ndoa ya kawaida?
Ndiyo. Kwa ushauri wa kitabibu na kutumia kinga sahihi, anaweza kuwa kwenye ndoa salama kabisa.
