Katika mapambano dhidi ya maambukizi ya Virusi vya UKIMWI (VVU), dawa za kupunguza makali ya VVU (ARV) zimekuwa nyenzo muhimu inayowezesha watu wanaoishi na VVU kuishi maisha marefu na yenye afya. Hata hivyo, pamoja na faida zake kubwa, dawa hizi zinaweza kusababisha madhara kwa watumiaji, hasa mwanzoni mwa matumizi au pale zinapotumika bila uangalizi sahihi wa kitabibu.
ARV ni Nini?
ARV ni kifupi cha Antiretroviral, zikiwa ni dawa zinazotumika kupunguza kasi ya kuenea kwa VVU ndani ya mwili. Dawa hizi haziponyi VVU, lakini huzuia virusi visiharibu kinga ya mwili na hivyo kumwezesha mgonjwa kuishi maisha ya kawaida.
ARV hufanya kazi kwa:
Kupunguza wingi wa virusi (viral load)
Kuimarisha kinga ya mwili (CD4 count)
Kuzuia maambukizi mapya ya VVU kwa wengine
Madhara ya ARV kwa Muda Mfupi
Watu wengi wanapaanza kutumia dawa za ARV hupata baadhi ya madhara ya muda mfupi ambayo huisha baada ya muda mfupi kadri mwili unavyozoea dawa. Madhara haya ni pamoja na:
Kichefuchefu
Kutapika
Maumivu ya kichwa
Kizunguzungu
Maumivu ya tumbo
Kuharisha
Uchovu mwingi
Kupoteza hamu ya kula
Kukosa usingizi
Madhara ya ARV kwa Muda Mrefu
Baadhi ya madhara ya ARV hujitokeza baada ya muda mrefu wa matumizi, hasa kwa watu ambao hawafuati maagizo ya dawa au hawafanyi vipimo vya mara kwa mara. Haya yanaweza kujumuisha:
Uharibifu wa ini – unaosababishwa na mzigo wa dawa kwa muda mrefu
Magonjwa ya figo
Kuongezeka kwa mafuta mwilini (lipodystrophy) – mafuta kujikusanya kwenye sehemu zisizo za kawaida kama shingo au tumbo
Kupungua kwa mfupa (osteoporosis) – mifupa kuwa dhaifu
Kupungua kwa chembechembe za damu (anemia)
Kuathiri mfumo wa neva – kusababisha ganzi au kuchomachoma kwenye vidole
Mabadiliko ya kihisia – huzuni, hasira, au msongo wa mawazo
Madhara Hatari Yanayohitaji Huduma ya Haraka
Wakati mwingine, mwili wa mgonjwa unaweza kuonyesha athari kali za dawa. Ukiona dalili hizi, unapaswa kumuona daktari mara moja:
Kuvimba kwa uso, midomo au ulimi (dalili ya mzio mkali)
Homa ya mara kwa mara isiyoisha
Maumivu makali ya tumbo
Ngozi kubadilika rangi au kupata vipele visivyo kawaida
Kupungua kwa uzito kupita kiasi bila sababu
Nini Hufanya Madhara Yawe Makubwa?
Madhara yanaweza kuongezeka au kuwa makubwa zaidi endapo:
Mgonjwa hatumii dawa kwa saa/ratiba sahihi
Mgonjwa anakunywa pombe au dawa nyingine bila ushauri wa daktari
Kuna maambukizi mengine (kama kifua kikuu, Hepatitis)
Mgonjwa hana lishe bora
Jinsi ya Kupunguza Madhara ya ARV
Fuata maagizo ya daktari kwa umakini
Usikose dozi hata siku moja
Kunywa dawa kwa wakati ule ule kila siku
Kula chakula bora na chenye virutubisho
Fanya mazoezi mepesi mara kwa mara
Rudi hospitali mara kwa mara kwa uchunguzi wa afya
Je, Ni Lazima Kuendelea na Dawa Hata Kama Kuna Madhara?
Ndiyo. Kamwe usiache kutumia dawa za ARV bila ushauri wa daktari. Madhara mengi yanaweza kudhibitiwa au kupungua kwa kubadilishiwa dawa au kwa kutumia dawa za kupunguza athari za ARV. Kuacha dawa ghafla kunaweza kufanya virusi viwe sugu na kuwa vigumu kudhibiti.
Soma Hii : Dawa ya PrEP inavyotumika kuepuka maambukizi ya VVU na Ukimwi kabla ya masaa 72
Maswali Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQs)
Je, ARV husababisha madhara kwa kila mtu?
Hapana. Watu wengi huvumilia ARVs vizuri, ingawa baadhi hupata madhara hasa mwanzoni mwa matibabu.
Ni madhara gani ya kwanza kabisa baada ya kuanza ARV?
Mara nyingi ni kichefuchefu, maumivu ya kichwa, au uchovu. Haya huisha baada ya siku chache au wiki.
Je, kuna dawa za kupunguza madhara ya ARV?
Ndiyo. Daktari anaweza kutoa dawa za kusaidia kupunguza athari hizo, kama vile dawa za kutuliza kichefuchefu au maumivu.
Naweza kuacha kutumia ARV nikiona madhara?
Hapana. Usiacha dawa bila ushauri wa daktari. Kuacha ghafla kunaweza kusababisha virusi kuwa sugu.
Je, ARV huharibu ini au figo?
Kwa baadhi ya watu, ndiyo – hasa kama kuna historia ya matatizo ya ini au figo. Ndiyo maana vipimo vya damu hufanyika mara kwa mara.
Je, kuna madhara ya kudumu ya ARV?
Wakati mwingine, madhara kama mabadiliko ya mafuta mwilini au uharibifu wa neva yanaweza kuwa ya muda mrefu, lakini hutokea kwa wachache.
ARV husababisha kupungua kwa uzito?
Wengine hupungua uzito mwanzoni, lakini wengi hupata uzito wa kawaida kadri mwili unavyozoea dawa.
Je, kuna madhara ya ARV kwa wanawake wajawazito?
Kwa kawaida, ARVs ni salama kwa wanawake wajawazito. Daktari atachagua dawa salama zaidi kwa kipindi hicho.
ARV huathiri hedhi ya mwanamke?
Kwa baadhi ya wanawake, ndiyo. Inaweza kuchelewesha au kubadilisha mzunguko wa hedhi.
Je, mtoto anaweza kuathiriwa na madhara ya ARV kutoka kwa mama?
La hasha. Kwa kweli, ARV humkinga mtoto dhidi ya maambukizi kutoka kwa mama aliye na VVU.
ARV zinaweza kusababisha huzuni au msongo wa mawazo?
Ndiyo, hasa dawa za aina ya Efavirenz zinaweza kuathiri hali ya hisia kwa baadhi ya watu.
Madhara ya ARV huanza lini baada ya kutumia?
Kwa kawaida ndani ya siku chache za mwanzo, lakini huweza kuendelea hadi wiki kadhaa kisha kuisha.
Je, kuna njia ya kupunguza madhara bila kubadilisha dawa?
Ndiyo. Kula vizuri, kunywa maji mengi, na kupumzika vyema husaidia mwili kuvumilia dawa.
ARV zinaweza kusababisha ugumba?
Hakuna ushahidi wa moja kwa moja unaoonyesha ARV husababisha ugumba.
Je, ARV husababisha upungufu wa nguvu za kiume?
Kwa baadhi ya wanaume, huweza kuwa na athari hiyo, lakini hali hiyo hutibika au kurekebishwa kwa msaada wa daktari.
ARV zinaweza kuchanganywa na pombe?
Hapana. Pombe inaweza kuongeza madhara ya ARV na kupunguza ufanisi wa matibabu.
Je, kuna watu ambao hawawezi kabisa kuvumilia ARV?
Ndiyo, lakini kwa nadra sana. Watu hawa hupewa dawa mbadala.
Madhara huendelea hata baada ya miaka mingi ya matumizi?
Wengi huzoea dawa baada ya muda, lakini baadhi ya madhara ya muda mrefu huweza kujitokeza.
Je, mtu anaweza kuishi maisha marefu licha ya madhara ya ARV?
Ndiyo. ARVs hutoa maisha marefu na bora ikiwa mtu atazingatia matibabu, hata kama kuna madhara.
Je, ARV zinaweza kubadilishwa?
Ndiyo. Ikiwa dawa fulani zina madhara makubwa, daktari anaweza kubadilisha mchanganyiko wa dawa.
Naweza kutumia dawa za asili kupunguza madhara ya ARV?
Ni muhimu kushauriana na daktari kwanza. Dawa za asili zinaweza kuingiliana na ARV na kupunguza ufanisi wake.
