Kifua kikuu, au TB (Tuberculosis) kwa jina la kitaalamu, ni ugonjwa wa kuambukiza unaosababishwa na bakteria aina ya Mycobacterium tuberculosis. Ugonjwa huu hushambulia hasa mapafu, lakini pia unaweza kuathiri viungo vingine kama mifupa, ubongo, figo, tezi na hata uti wa mgongo.
Kwa kuwa kifua kikuu bado ni tatizo kubwa la kiafya katika mataifa mengi, hususani Afrika, ni muhimu kuelewa dalili zake, chanzo chake, tiba na jinsi ya kujikinga.
Kifua Kikuu ni Nini?
Kifua kikuu ni ugonjwa wa kuambukiza unaosababishwa na vijidudu vya bakteria vinavyoitwa Mycobacterium tuberculosis. Bakteria hawa huambukizwa kutoka kwa mtu mmoja hadi mwingine kupitia hewa anapokohoa, kupiga chafya au kuongea.
Dalili za Kifua Kikuu
Dalili za kifua kikuu huanza polepole na huweza kuchukua wiki au miezi kabla ya kujitokeza kikamilifu. Dalili kuu ni pamoja na:
Kikohozi kinachoendelea kwa zaidi ya wiki mbili
Kukohoa damu au makohozi yenye damu
Maumivu ya kifua
Kupungua uzito bila sababu ya msingi
Kupoteza hamu ya kula
Homa ya mara kwa mara, hasa jioni
Kutokwa jasho jingi wakati wa usiku
Kuchoka sana au uchovu wa kudumu
Kupumua kwa shida au haraka
Kumbuka: Si kila kukohoa ni kifua kikuu. Vipimo sahihi vya kitaalamu huthibitisha ugonjwa huu.
Sababu Zinazosababisha Kifua Kikuu
Kifua kikuu husababishwa na bakteria wa Mycobacterium tuberculosis, lakini kuna mambo yanayochangia mtu kupata ugonjwa huu haraka zaidi, kama vile:
Kuwasiliana kwa karibu na mtu aliye na TB ya mapafu
Kushuka kwa kinga ya mwili, hasa kwa watu wenye UKIMWI
Lishe duni na udumavu
Kuvuta sigara au kuwa karibu na mvutaji
Kulewa kupita kiasi (pombe nyingi)
Kukaa kwenye mazingira yasiyo na hewa ya kutosha
Kufanya kazi au kuishi maeneo yenye msongamano mkubwa kama magereza
Kushindwa kumaliza dozi ya tiba ya TB hapo awali
Aina za Kifua Kikuu
Kifua Kikuu Hai (Active TB):
Hii ni hali ambapo mtu anaonyesha dalili na anaweza kuambukiza wengine.
Kifua Kikuu Tulivu (Latent TB):
Mtu huwa ameambukizwa lakini bakteria wamelala. Hana dalili wala haambukizi, lakini anaweza kuamka baadaye.
Vipimo vya Kuthibitisha TB
X-ray ya kifua
Kupima makohozi (sputum test)
GeneXpert (kipimo cha kisasa zaidi cha kutambua TB haraka)
Vipimo vya damu au ngozi kwa TB ya ndani (latency)
Tiba ya Kifua Kikuu
Kifua kikuu hutibika kabisa kwa kutumia dawa za TB za muda mrefu (karibu miezi 6 au zaidi). Dawa hizo ni:
Isoniazid
Rifampicin
Ethambutol
Pyrazinamide
Muhimu Kumbuka:
Dawa hutolewa bure katika hospitali nyingi za umma.
Ni lazima umalize dozi yote bila kuacha.
Ukiacha dawa njiani, unaweza kupata kifua kikuu sugu (MDR-TB) ambacho ni kigumu kutibu.
Namna ya Kujikinga na Kifua Kikuu
Epuka kukaa karibu na mtu mwenye TB ya mapafu
Tumia barakoa au vitambaa unavyokohoa au kupiga chafya
Weka mazingira yako katika hali ya usafi na hewa safi
Kuimarisha kinga ya mwili kwa lishe bora na mazoezi
Wahi hospitali mapema ukiwa na kikohozi cha muda mrefu
Chanjo ya BCG kwa watoto huzuia baadhi ya aina kali za TB
Maswali yaulizwayo mara kwa mara (FAQs)
Je, kifua kikuu kinaambukiza kwa kugusana au kubusu?
Hapana. TB huambukizwa kupitia hewa, si kwa kugusana au kubusu.
Je, kifua kikuu kinatibika?
Ndiyo. Kifua kikuu kinatibika kabisa endapo mgonjwa atafuata masharti ya dawa kikamilifu.
Je, TB inatokea kwa watu wenye UKIMWI tu?
Hapana. TB inaweza kumpata mtu yeyote, lakini watu wenye UKIMWI wapo kwenye hatari zaidi.
Mgonjwa wa TB anaweza kuishi maisha ya kawaida?
Ndiyo. Baada ya matibabu kamili, mgonjwa anaweza kuishi maisha ya kawaida.
Je, TB ya mifupa au ini ni hatari zaidi?
TB ya sehemu nyingine kama ini, ubongo au mifupa ni hatari zaidi na huhitaji matibabu ya muda mrefu na ya kitaalamu zaidi.
