Saratani ya kizazi, au kansa ya shingo ya kizazi (cervical cancer), ni moja kati ya saratani zinazoathiri sana wanawake, hasa barani Afrika. Ni ugonjwa unaoanzia kwenye seli za shingo ya kizazi — sehemu inayounganisha uke na mfuko wa mimba. Saratani hii huanza taratibu na mara nyingi haioneshi dalili mapema, hali inayofanya utambuzi wa mapema kuwa muhimu sana.
Dalili za Saratani ya Kizazi kwa Wanawake
Wakati saratani ya kizazi ipo kwenye hatua za awali, mara nyingi haina dalili. Hata hivyo, kadri inavyoendelea kukua, dalili zifuatazo huweza kujitokeza:
Kutokwa na damu ukeni isiyo ya kawaida, hasa baada ya tendo la ndoa, katikati ya mzunguko wa hedhi, au baada ya kukoma hedhi.
Kutokwa na uchafu wa ukeni wenye harufu mbaya au rangi isiyo ya kawaida.
Maumivu ya nyonga au sehemu ya chini ya tumbo bila sababu ya kawaida.
Maumivu wakati wa tendo la ndoa.
Hedhi nzito sana au ya muda mrefu kuliko kawaida.
Kupungua kwa uzito bila sababu ya msingi.
Kuchoka kupita kiasi bila kufanya kazi nzito.
Kushindwa kukojoa au kuhisi maumivu wakati wa kukojoa (endapo saratani imeenea kwenye kibofu).
Kuvimba kwa miguu (dalili ya kuathiriwa kwa mishipa ya damu).
Kupoteza hamu ya kula.
Sababu na Vichocheo vya Saratani ya Kizazi
Maambukizi ya muda mrefu ya virusi vya HPV (Human Papilloma Virus) – Hii ndiyo sababu kuu inayosababisha aina nyingi za kansa ya kizazi.
Kufanya ngono mapema (chini ya miaka 17).
Kuwa na wapenzi wengi au mwenza mwenye wapenzi wengi.
Kutopata chanjo ya HPV.
Kukosa vipimo vya mara kwa mara vya Pap smear.
Uvutaji sigara – huathiri mfumo wa kinga na seli za shingo ya kizazi.
Kushuka kwa kinga ya mwili (kwa mfano kwa watu wenye VVU).
Kuwa na watoto wengi au mimba nyingi.
Hatua za Saratani ya Kizazi
Kansa ya kizazi hugawanyika katika hatua mbalimbali kulingana na kiwango cha kuenea kwake:
Hatua ya awali (Stage 0): Seli hatari bado zipo kwenye safu ya juu ya shingo ya kizazi.
Hatua ya 1-2: Saratani ipo kwenye shingo ya kizazi pekee au imeanza kuenea kwenye uke wa juu.
Hatua ya 3-4: Saratani imeenea kwenye sehemu nyingine kama kibofu, rektamu au hata viungo vya mbali kama mapafu.
Vipimo vya Kuchunguza Saratani ya Kizazi
Pap smear test – Huchunguza mabadiliko ya seli kwenye shingo ya kizazi.
HPV DNA test – Hupima uwepo wa virusi vya HPV.
Colposcopy – Hutazama shingo ya kizazi kwa kutumia kifaa cha kukuza.
Biopsy – Kuchukua sampuli ya tishu kutoka shingo ya kizazi kwa ajili ya uchunguzi wa kimaabara.
Matibabu ya Saratani ya Kizazi
Matibabu hutegemea hatua ya ugonjwa:
Upasuaji (Surgery) – Huondoa sehemu ya shingo ya kizazi au kizazi chote.
Mionzi (Radiotherapy) – Huharibu seli za kansa kwa kutumia miale ya sumaku.
Kemikali (Chemotherapy) – Dawa kali za kuua seli za saratani.
Matibabu ya pamoja (Radiochemotherapy) – Mchanganyiko wa mionzi na dawa.
Jinsi ya Kujikinga na Saratani ya Kizazi
Chanjo dhidi ya HPV – Salama na inatolewa kwa wasichana kuanzia miaka 9 hadi 14.
Kufanya vipimo vya mara kwa mara vya Pap smear.
Kujiepusha na ngono zembe na kuwa na mwenza mmoja.
Matumizi ya kondomu.
Kuacha kuvuta sigara.
Kuongeza kinga ya mwili kwa kula lishe bora na kufanya mazoezi.
Maswali Yaulizwayo Mara kwa Mara (FAQs)
Saratani ya kizazi huanza kwa dalili gani?
Dalili za awali ni pamoja na kutokwa na damu isiyo ya kawaida, maumivu wakati wa ngono, na uchafu usio wa kawaida ukeni.
Ni nani aliye kwenye hatari zaidi ya kupata kansa ya kizazi?
Wanawake waliowahi kupata HPV, wanaofanya ngono mapema, wenye wapenzi wengi, au wana kinga ya mwili iliyo dhaifu.
Je, wanaume wanaweza kuambukiza HPV?
Ndiyo. Wanaume wanaweza kubeba virusi vya HPV na kuwaambukiza wake zao bila wao wenyewe kuwa na dalili.
Je, saratani ya kizazi inaweza kutibika?
Ndiyo, hasa ikiwa itagundulika mapema. Inaweza kutibiwa kwa upasuaji, mionzi, au chemotherapy.
Chanjo ya HPV hufanya kazi vipi?
Chanjo hulinda mwili dhidi ya aina hatari za virusi vya HPV vinavyosababisha kansa ya kizazi.
Je, wanawake waliokwisha zaa bado wanahitaji kufanya Pap smear?
Ndiyo. Saratani ya kizazi inaweza kumpata mwanamke yeyote bila kujali amezaa au la.
Vipimo vya Pap smear hufanywa kila baada ya muda gani?
Kila baada ya miaka 3 kwa wanawake wenye umri wa kuanzia miaka 25, au mapema zaidi kama daktari atashauri.
Saratani ya kizazi huambukizwa?
Kansa yenyewe haiambukizwi, lakini chanzo chake kikuu (HPV) huambukizwa kwa njia ya ngono.
Je, kuna tiba za asili za kansa ya kizazi?
Tiba ya kisasa ndiyo bora zaidi. Tiba za asili hazina ushahidi wa kisayansi wa kuponya kansa.
Je, wanawake wenye VVU wako kwenye hatari zaidi?
Ndiyo. VVU hupunguza kinga ya mwili na hivyo kuongeza hatari ya kansa ya kizazi.
