Malaria ni ugonjwa wa kuambukiza unaoendelea kuwa tatizo kubwa la kiafya duniani, hasa katika maeneo ya tropiki kama Afrika, Asia na Amerika ya Kusini. Tanzania ni miongoni mwa nchi zinazokumbwa sana na malaria, hususan kwa watoto chini ya miaka mitano na wanawake wajawazito. Lakini swali la msingi ni: Ugonjwa wa malaria husababishwa na nini hasa?
Malaria Husababishwa na Nini?
Malaria husababishwa na vimelea vya aina ya Plasmodium. Kuna aina tano za vimelea hivi vinavyoweza kusababisha malaria kwa binadamu:
Plasmodium falciparum – Hii ni aina hatari zaidi na husababisha vifo vingi.
Plasmodium vivax – Huweza kujificha mwilini na kujirudia baada ya muda.
Plasmodium ovale
Plasmodium malariae
Plasmodium knowlesi – Hii huambukizwa kutoka kwa wanyama hasa nyani, na hupatikana zaidi Asia.
Mbu wa Anopheles: Mhusika Mkuu wa Maambukizi
Vimelea vya Plasmodium huenezwa kwa binadamu kupitia kung’atwa na mbu wa kike wa aina ya Anopheles. Mbu huyu ni wa pekee kwa sababu ndiye anayekula damu ya binadamu ili kutengeneza mayai.
Mara baada ya kung’ata mtu mwenye vimelea vya malaria, mbu huyu huviingiza ndani ya mwili wake. Baadaye anapong’ata mtu mwingine, huviingiza vimelea hivyo kwenye damu ya mtu huyo mpya. Hapo ndipo maambukizi huanza.
Mzunguko wa Maambukizi ya Malaria
Mbu wa kike aina ya Anopheles huuma mtu mwenye malaria.
Vimelea vya Plasmodium huingia mwilini mwa mbu na kuendelea kuongezeka.
Baada ya siku kadhaa, mbu huyo anapong’ata mtu mwingine, hupeleka vimelea kwenye damu ya mtu huyo.
Vimelea husafiri hadi kwenye ini na kuanza kuzaliana kabla ya kushambulia chembechembe nyekundu za damu.
Dalili za malaria huanza kuonekana.
Mambo Yanayochangia Kuenea kwa Malaria
1. Mazalia ya Mbu
Maji yaliyotuama kama madimbwi, mito isiyotiririka, matairi yaliyojaa maji, au vyombo vya wazi vinaweza kuwa mazalia ya mbu wa Anopheles.
2. Kutotumia njia za kujikinga
Watu wengi hawatumii vyandarua vyenye dawa, wala hawapulizi dawa za kuua mbu majumbani mwao.
3. Ukosefu wa elimu ya afya
Watu wengi bado hawajui malaria husababishwa na nini na jinsi ya kuzuia.
4. Mabadiliko ya tabianchi
Kuongezeka kwa joto na mvua nyingi huchangia kuongezeka kwa mazalia ya mbu.
5. Kukosa kinga ya mwili
Watoto, wajawazito, na wasafiri kutoka maeneo yasiyo na malaria wako kwenye hatari kubwa ya maambukizi.
Malaria Haiambukizwi Kupitia Njia Hizi
Ni muhimu kuelewa kuwa malaria haiambukizwi kwa njia zifuatazo:
Kugusana au kushikana mikono
Kupiga chafya au kukohoa
Kutumia choo kimoja
Kula chakula pamoja
Malaria huambukizwa tu kupitia mbu wa Anopheles aliyeambukizwa.
Namna ya Kujikinga na Malaria
Kulala ndani ya chandarua chenye dawa kila usiku
Kuondoa madimbwi ya maji karibu na makazi
Kupulizia dawa ya kuua mbu kwenye nyumba
Kuvaa nguo ndefu hasa wakati wa usiku
Kutumia viua-mbu (repellents) kwenye ngozi
Kuhudhuria kliniki kwa uchunguzi na ushauri wa afya
Maswali yaulizwayo Mara kwa Mara (FAQs)
Malaria husababishwa na nini hasa?
Malaria husababishwa na vimelea vya *Plasmodium* vinavyoenezwa kwa binadamu kupitia kung’atwa na mbu jike wa *Anopheles*.
Je, malaria huambukizwa kwa kugusana?
Hapana. Malaria haiambukizwi kwa kugusana, bali kupitia kung’atwa na mbu aliyeambukizwa.
Mbu gani hueneza malaria?
Ni mbu jike wa aina ya *Anopheles*.
Ni aina gani ya vimelea vya malaria iliyo hatari zaidi?
*Plasmodium falciparum* ndiyo aina hatari zaidi ya vimelea vya malaria.
Malaria inaweza kuzuiwaje?
Kwa kutumia chandarua chenye dawa, kuondoa madimbwi ya maji, kupulizia dawa ya kuua mbu, na kuvaa nguo zinazofunika mwili.
Je, malaria ina chanjo?
Ndiyo, chanjo ya malaria iitwayo **RTS,S (Mosquirix)** imeanzishwa katika baadhi ya nchi kwa ajili ya watoto wadogo.
Malaria huenea kwa njia gani?
Kwa kung’atwa na mbu wa *Anopheles* aliyeambukizwa vimelea vya *Plasmodium*.
Naweza kupata malaria mara nyingi?
Ndiyo, mtu anaweza kuambukizwa malaria zaidi ya mara moja ikiwa ataumwa tena na mbu aliyeambukizwa.
Malaria ni hatari kwa nani zaidi?
Watoto chini ya miaka mitano, wanawake wajawazito, na watu wasio na kinga ya mwili dhidi ya malaria.
Ni muda gani mbu wa malaria huuma?
Mbu wa malaria huuma zaidi nyakati za usiku kuanzia saa 1 jioni hadi alfajiri.
